Een stukje geschiedenis van de Oude Kerk in de Kerkebuurt voor Reformatie Petrus en Pauluskerk

Omstreeks het jaar 1350 werd de Oude Kerk bij de Kerkebuurt in Soest gebouwd en gewijd aan de Heiligen Petrus en Paulus.
Van de oudste geschiedenis van het kerkgebouw is niet veel bekend. Tijdens de restauratie van de kerk in 1957, werd een oudheidkundig onderzoek ingesteld naar de bouwgeschiedenis.
Hoewel de Parochie Soest tot de oudste van het Sticht behoort en tot de reformatie (1580) als dochterkerk van Leusden, de St. Paulusabdij te Utrecht onderhorig was, werd er geen spoor teruggevonden van een bakstenen of turfstenen voorgangster [1].
Wel zijn er funderingen teruggevonden van een sacristie, die was uitgebouwd aan de noordzijde van de kerk. Voorts bleek uit het onderzoek, dat de toren jonger is dan de kerk en hiermee werd verbonden door de kerk in westelijke richting te verlengen. Om de kerk te vrijwaren van overstromingen van het Eemland, is de kerk gebouwd op een afgeplat gedeelte, - de oostflank - van de Soester Eng.
Al is de kerk gevrijwaard gebleven van water, het gebouw heeft veel te lijden gehad door de Middeleeuwse beroeringen. Als wraak op de brandstichtingen in Muiden en Weesp door de troepen van de Utrechtse bisschop werd Soest (Zoys), in het jaar 1356 door de troepen van Gijsbrecht van Nijenroden op bevel van Hertog Willem van Beieren geheel platgebrand.
In het jaar 1481 herhaalde de geschiedenis zich.
Het brandde toen niet alleen in Soest, maar ook Eemnes en Baarn werden in de as gelegd. Na deze brandstichtingen is waarschijnlijk eerst de toren en daarna het koor gebouwd.
Voor de reformatie moeten kerk en toren één ruimte zijn geweest, zodat het licht door het mooie gotische raam boven de deur van de toren op het altaar kon vallen.
Daarna zijn kerk en toren waarschijnlijk door een muur van elkaar gescheiden.
De huidige kerk is in gotische stijl opgetrokken met een éénbeukig schip en een smal koor; beide zonder steunberen.
Het plafond bestaat uit een fraai houten tongewelf, waarvan het middendeel is verhoogd. De rozetten boven in het plafond zijn gemaakt naar een voorbeeld van de gerepareerde rozet, die nog in het koor aanwezig was.

In het jaar 1875 brandde het interieur van de kerk uit. De oorzaak was het omvallen van een stoof, gevuld met gloeiende kooltjes. Waarschijnlijk is toen een groot aantal rouwborden, waarvan er nu nog 10 in de kerk hangen, verloren gegaan.
Ook het orgel ging geheel in vlammen op.
Prins Hendrik, de broer van koning Willem III, heeft toen een nieuw orgel geschonken.
Dit orgel werd in 1875 gebouwd door de firma Bätz; het had één windlade, waarop het pijpwerk van beide klavieren stond. In 1960 is een nieuw orgel gebouwd door de firma De Koff uit Utrecht. De windlade van het oude orgel is gebruikt voor het hoofdwerk; ook zijn enkele registers uit het pijpwerk van 1875 overgenomen als geheel register (b.v. de octaaf 4; holpijp 8; gemshoorn 2') of gedeeltelijk omgebouwd (b.v. de sesguialter; trompet 4' en bazuin 16'' De kansel dateert uit het jaar 1608 met daarop een fraaie lezenaar. Beide zijn afkomstig uit het Oud Katholieke Seminarie te Amersfoort. De gotische zeszijdige zandstenen doopvont is in bruikleen ontvangen van het Rijksmuseum te Amsterdam.
Oorspronkelijk komt het uit de kerk van Nigtevecht, waar het tijdens de reformatie werd verwijderd.
Daarna was het tijdenlang op het boerenland als drinkbak voor het vee in gebruik, totdat het Rijksmuseum zich erover ontfermde. In een volgende aflevering zal dieper worden ingegaan op onder meer de toren, de in 1905 gevonden beeldenschat en de rouwborden.

Geraadpleegde literatuur:
H. Halbertsma: Nieuwsbulletin van 15 november 1957  en K.N.O.B. Nieuwsbulletin K.N.O.B. 1959, kol. 25 en 26.

Noot:
1. Deze waarneming geeft steun aan de overlevering dat de oudste Soesterkerk oorspronkelijk elders heeft gestaan, en wel verder oostwaarts, aan de Oude Soesterweg, waarschijnlijk op het terrein van de boerderij "Het Klooster". Zie Van Zoys tot Soest, jaargang 1, nr. 1, zomer 1980; een korte schets van het klooster Mariënburg te Soest, door G. van den Beemt.