De hofsteden te Soest; Het Korte Eind en haar bewoners

Gerard Staalenhoef

Het Korte Eind en haar bewoners (I)

Op 18 september 1671 verschijnen voor de Schout (Steven van Lamsweerde) en de schepenen (Peter Peters Roeten en Baerent Henricksz, beide wonende in de Hoghe Birkt) van Soest:
Gerrit Jansz "wt 't Clooster Marienburgh, alhijer gelegen", wonende "aent corte-eijndt" en zijn huisvrouw Marritgen Willemsdochter en mede als vader en voogd van zijn onmondige dochtertje Annitgen Gerrits.
Zij dragen daar over, ten behoeve van Roetert Albertsz, mondige jongeman te Soest, de eigendom van:

" Een huijsinghe, hoff ende hofstede, met het Houwt-gewasch daerop ende ommestaande, jegenwoordich bij Jannitgen, weduwe van Sa. Huijgh Thomasz in huijre bewoont ende gebruijckt, staende ende gelegen aent voornoemde corte eijndt, onder desen Gerechte van Soest, daer aen de eene sijde Henrick Peter Baerntsz.ende aen de andere sijde de erffgenamen van wijlen den Well Edelen Jonker Ernst van Rheede, in sijn leven Maarschalk van Eemlandt, naestgeland ende gelegen zijn ....".

Aan de Rentmeester van de Abdij van St. Paulus te Utrecht dienen jaarlijks drie duiten of zes penningen te worden betaald als "thins". [1] 

Een dergelijke tekst roept altijd een groot aantal vragen op. Allereerst zal de genealoog (en hij niet alleen) willen weten wie de vorige eigenaars/gebruikers waren en wie de personen zijn die worden genoemd. Tevens willen wij graag weten waar het stuk land precies gelegen heeft.
Om de ligging te kunnen vaststellen kunnen de namen van de belendenden meestal aanwijzingen geven. Hierbij moet echter wel worden bedacht dat het gebruikelijk was dat de omschrijving van de over te dragen goederen van een vorige akte werden overgeschreven.
Wij moeten het, dacht ik, zo voorstellen. De eigenaar/verkoper moest voor de schout of de notaris bewijzen dat hij werkelijk het recht had om te verkopen. Het beste kon dit worden aangetoond met de brief of akte van aankoop, welke men eertijds had ontvangen.
De vermeldingen welke wij in de archieven vinden zijn namelijk niet de originele brieven (deze ontving de koper!) doch concepten of afschriften, meestal "minuten" genoemd.

De verkoper overhandigt dus de echte koopbrief aan de schout, de notaris of hun klerk en deze schrijft de volledige omschrijving over. Wanneer men zeer precies te werk ging vroeg men aan de verkoper wie op dat moment eigenaars, bewoners of huurders zijn van de belendende percelen.

Als de verkoper een inwoner van Soest is zal hij of zij meestal wel weten wie degenen zijn die aan de beide zijden naast hem wonen of wie de landerijen naast het zijne bewerkt.

Als wij de hiervoor aangehaalde akte nog even bekijken dan kan men zich afvragen of de daarin genoemde Hendrik Peter Baerentsz als zijn buur zou noemen:
- Jannitgen, de weduwe van Huijgh Thomasz (die het land en huis bewoont en in huur heeft) of
- Gerrit Janse van 't Klooster, de eigenaar 

Ook voor Gerrit Janse deed zich dit probleem voor. Hij wist dat de "jonker van Reede" eigenaar was geweest; kennelijk wist hij niet precies wie na diens overlijden de eigenaar was geworden en noemde dus "de erfgenamen".
Bij erfgenamen denken wij direct aan familie, doch ook als een eigendom werd verkocht aan wildvreemden dan was de term "erfgenamen" in de betekenis van "opvolgers" zeer gebruikelijk.

Tot zover deze uitwijding over de belendenden. Nu nog iets over de personen die hier worden genoemd.

De verkoper, Gerrit Janse uit het Klooster, zijn echtgenote Marritje Willemsdochter en hun onmondige dochtertje Annitgen worden besproken bij de familie van 't Klooster. [2] 

Van de koper, Roetert Albertsz, is alleen bekend dat hij gildelid was in de jaren 1685 en 1696. Bij de koop in 1671 was hij, gezien de vermelding "mondige jongeman", nog ongehuwd.

Over de schout Steven van Lamsweerde is ons nog niet veel bekend, hij kwam kennelijk niet uit de streek.

De beide schepenen, Peter Peterse Roeten en Baerent Henricksz, waren zoals gebruikelijk wel echte Soesters. [3] 

De belendende Henrick Peter Baerntsz was een echte Soester en gildelid in 1685. In 1696 was hij kennelijk reeds overleden.

De andere belendende (althans voorheen) de Maarschalk van Reede zal in een later stadium worden besproken als aandacht wordt geschonken aan de Maarschalken van het Eemland. [4] 

Noten:
1. Deze akte werd aangetroffen in het Rijksarchief te Utrecht (RAU), in de collectie Rechterlijke Archieven (Recht.Arch.) onder nummer 1144 deel 22 op de folio's (blz.) 45 vs/46 vs. In het vervolg zullen deze verwijzingen worden aangehaald als: RAU-Recht.Arch. nr. 1144 deel 2 fol. 45 vs/46 vs.
2. Zie blz.
3. Bij de beschrijvingen van de hofsteden in de Birkt, welke in bewerking is, komen wij nader op hen terug.
4. De werkgroep Genealogie zal zich voornamelijk bezig houden met het strikt genealogische deel van het onderzoek. Daarnaast is echter ook veel verzameld op het gebied van boerderijen etc. De daarbij behorende teksten zijn echter niet door de werkgroep als zodanig opgesteld en zullen dan ook door de schrijver worden ondertekend.
Hiermede hopen wij tevens te voorkomen dat werkgroepen zich bezig houden met terreinen welke tot de andere werkgroepen behoren. Ieder individueel lid heeft echter het recht zijn publicaties aan de redactie aan te bieden.