Kasteel Groeneveld en haar bewoners

Bertie van Wijk - Blom

Op 22 mei jl. werd een schitterend gerestaureerd Groeneveld officieel geopend als Centrum voor bos, natuur en landschap van Staatsbosbeheer Wie geregeld m het "Pipobos" wandelt, heeft de verandering van bouwval naar statig kasteel op de voet kunnen volgen. Een mooie gelegenheid om ons nu ook eens in het verleden van Groeneveld te verdiepen.

Het juiste bouwjaar is nog onbekend, maar de geschiedenis begint met Andries Mamuchet van Houdringe, een afstammeling van Hugenoten, die zich in Baarn vestigde, vermoedelijk op Hofstede Groeneveld, welke hij van het huis Drakenburg kocht. Hij overleed op 8 september 1684 te Baarn en werd in de kerk van Eemnes-binnen begraven, waar de grafzerk nog te zien is. (Groeneveld valt kerkelijk onder Eemnes ).

Zeker is dat zijn zoon Marius Mamuchet van Houdringe, reeds in 1703 op Groeneveld woonde en daar het huidige huis liet bouwen. In 173 0 overleed hij kinderloos en op 4 november van dat jaar verkochten zijn erfgenamen (2 nichten) het landgoed met het kasteel. Volgens de koopakte was Groeneveld een:
'Seeckere playsante Buytenplaets, bestaende in een moderne hysinghe, voorsien met verscheydene vertrecken, die meest alle behangen of beschildert zijn; benevens een bassecour (voorplein), stallen, een koetshuys, tuynmans- en boerenwoningen, bosschen, allées, wandelingen en weylanden, gelegen onder den Gerechte van Baarn, nagelaten door Marius Mamuchet van Houdringe, streckende van het Heyveldt van den heer George Roeters (eigenaar van 't Kasteeel Drakenburg) en de laan tot de Hollandse Radinge (d.i. grens) off wal, die daer van ouds is opgeworpen.'

De koper was Arent van den Waayen, bewindhebber van de West-Indische Compagnie. Voor de somma van ƒ 32.000,- werd Arent de nieuwe eigenaar van de 'playsante Buytenplaets'.
Vijf jaar later al, in 1735 deed Arent zijn zomerverblijf weer van de hand en wel aan de ons bekende Cornelis Hasselaer.
Cornelis werd in Amsterdam gedoopt als zoon van de chirurgijn Cornelis Pieterszoon Hasselaer, die 'in bekrompen omstandigheden leefde' en had zijn fortuin gemaakt in Oost-Indië. Dat hij daar een aanzienlijk vermogen bij elkaar vergaarde, blijkt wel uit het feit dat hij, in hetzelfde jaar waarin hij eigenaar werd van Groeneveld, bij een publieke verkoping de titel en rechten van 'Ambachtsheer der beide Eenmessen' kocht. Zo werd Cornelis Hasselaer 'Heer der beide Eenmessen' en hij was dusdanig met zijn lusthuis ingenomen, dat hij op de schoorstenen zijn wapen (een arend) als windwijzer liet plaatsen. Bovendien breidde hij zijn wapen nog verder uit; het kreeg nl. een hartschild (een klein schildje in het midden) met het wapen van Eemnes, de drie bisschopshoofden, en onder dit schildje kwam op een zilveren lint te staan: 'Civitas ab Eemnesse' (de stad van Eemnes).

Lang heeft hij niet van zijn buitenplaats kunnen genieten, want op 28 november 1737 stierf Cornelis Hasselaer en werd begraven in de Nicolaaskerk van Eenmes-buiten.

Zijn zoon, Mr. Pieter Cornelis Hasselaer, op dat moment pas 17 jaar, volgde hem op als ambachtsheer en als eigenaar van Groeneveld. Na verloop van jaren wordt Pieters financiële positie minder rooskleurig en besluit hij, naar het voorbeeld van zijn vader, zijn geluk in Indië te beproeven. Groeneveld wordt op 23 juni 1755 in Amsterdam publiek verkocht. Op de verkoopbiljetten wordt het beschreven als: 'een superbe modern nieuwgemaakte Heerenhuizinge met extra schone vleugels' (deze vleugels worden in 1735 nog niet genoemd).

Koper werd Jan Lucas van der Dussen, die in 1768 een nieuwe brug naar het voorplein liet bouwen.
Intussen ging het Pieter Cornelis Hasselaer, evenals destijds zijn vader, in Indië voor de wind.
In 1772 kwam hij schatrijk hier terug. Toen na de dood van Van der Dussen, Groeneveld op 11 april 1774 weer publiek werd verkocht, was dit voor Pieter Cornelis Hasselaer de kans om zijn vroegere huis voor ƒ 70.000,- weer terug te kopen.

Er is nu ook sprake van 'een verborgen trap'. Een uitgebreide levensloop van Pieter staat beschreven in het boekje over de Ambachtsheerlijkheden [1].
Ook aan Pieters leven kwam een einde en op 27 april 1795 overleed hij te Amsterdam, 75 jaar oud.
Enkele dagen later werd hij bijgezet in de grafkelder van de Nicolaaskerk in Eemnes-buiten.

Twee jaar na zijn dood, in 1797, lieten zijn erfgenamen Groeneveld weer publiek verkopen en eigenaar werd nu Mr. Joan Huydecoper van Maarsseveen voor ƒ 85.000,-. Deze familie bleef lange tijd in bezit van het landgoed. Na de dood van Mr. Joan Huydecoper in 1836 bleef zijn weduwe nog op het kasteel wonen.

Hun kleindochter, freule Sophie Fabricius (dochter van Anna Huydecoper), erfde het landgoed Groeneveld en trouwde met Mr. S.P. baron van Heemstra.
Het echtpaar betrok het kasteel.
Hun derde kind, freule Sophia van Heemstra, trouwde met L.R. baron Taets van Amerongen en zij werden de nieuwe bewoners. Baronesse Sophia overleed al in 1875, waarna baron Taets later hertrouwde met Jonkvrouwe van Reenen.
Na de dood van de baron in 1921, bleef zijn Douarière het kasteel bewonen.

In 1941 werd Staatsbosbeheer eigenaar. Het pand werd jarenlang verhuurd, totdat een algehele restauratie noodzakelijk werd. Met deze 'face-lift' begint het kasteel een nieuw hoofdstuk in zijn geschiedenis .

Bronnen:
Uit de geschiedenis van Baarn, door T. Pluim

Noot:
[1] De ambachtsheerlijkneden van de beide Eenmessen (1714-1922), door J.V.M. Out