De koninklijke standaard

F.S.I. Knaapen

Is het u ook opgevallen, dat sedert de abdicatie van Koningin Juliana op 30 april 1980 de onderscheidingsvlag op paleis Soestdijk is gewijzigd?
Korte tijd heeft de bij K.B. van 8 november 1909 t.b.v. H.K.H. Prinses Juliana vastgestelde vlag weer dienstgedaan, maar thans wordt een geheel nieuwe vlag gevoerd.

vlag 1909

Wij hebben ter zake ons licht opgestoken bij de Directeur van het Koninklijk Huisarchief, die zo welwillend was ons uitgebreide documentatie te zenden. Voor leden van onze vereniging en de overige inwoners van Soest en de regio lijkt het mij interessant hierover wat meer te weten.
Bij K.B. van 27 augustus 1908 - houdende nadere vaststelling van de Koninklijke Vlag en van onderscheidingsvlaggen voor de Leden van het Koninklijk Huis, werd bepaald, dat:
"De door Ons te voeren vlag is een vierkante vlag van oranje kleur, in vier vakken verdeeld door een over het midden geplaatst staand vierarmig kruis van Nassausch blauw, ter breedte van 1/5 van de zijden van de vlag, met in het midden van het kruis Ons wapen, zoals dit is vastgesteld bij Artikel 1 van Ons besluit van 10 Juli 1907, staatsblad no. 181; het schild gedekt door de Koninklijke Kroon en omhangen door de versierselen (lint met ordeteeken) van het Grootkruis der Militaire Willemsorde; de boven- en onderzijde van het wapenschild liggende in de lijnen der boven- en onderzijde van den horizontalen arm van het kruis,- voorts in het midden van elk der vier door het kruis gevormde oranje vlakken een jachthoorn van azuur, gesnoerd en geopend van keel, beslagen met zilver (Oranje)".

De hierboven beschreven standaard werd gevoerd door achtereenvolgens H.M. Koningin Wilhelmina, haar dochter Koningin Juliana en thans door haar kleindochter H.M. Koningin Beatrix.
 

Koninklijke standaard

Nederland en zijn Koninklijk Huis voeren dezelfde symbolen. Dit is een uniek verschijnsel, dat in geen ander land voorkomt.
De symboliek, welke wij in standaard en wapen tegenkomen, tekenen het karakter van de tijd (ca. 1815) waarin zij zijn ontstaan. Kruisen komen in vlaggen en wapens dikwijls voor, evenals andere op het godsdienstig leven in vroeger eeuwen betrekking hebbende afbeeldingen.
Zijn de wapens met kruisen als die van Amersfoort, Utrecht en Bunschoten niet de herinnering aan de nauwe banden tussen kerk en maatschappelijk leven tijdens de middeleeuwen, welke gevoelens kunnen worden teruggevoerd op de invoering van het christendom door Willibrordus, Ansfridus e.a.
Ook het wapen van Eemnes met de drie bisschoppelijke hoofden van zilver tekent de sterke band tussen kerk en dagelijks leven.

Dit wapen is in de middeleeuwen als waarschuwing door de bisschop van Utrecht aan de bewoners van Eemnes opgelegd als straf voor herhaalde ontrouw aan het gezag van de bisschop. 4)
Het huidige wapen van Baarn - om nog even dicht bij huis te blijven met de afbeelding van St. Nicolaas - kan tot ver in de middeleeuwen worden nagetrokken. De oudste afdruk hiervan (1443) bevindt zich in het gemeente-archief van Amersfoort op een overeenkomst die Baarn met de stad Amersfoort sloot met betrekking tot de bijdrage van Baarn aan de versterking van de stadswallen. 5)

In het oude wapen van de vorsten uit de linie Nassau-Dietz komt ook het blazoen van de duitse orde voor, nl. een zwart kruis op zilver. Dit kruis herinnert aan het deelnemen van deze Nassauers aan de kruistochten.
Het is dan ook goed te verklaren, dat de Nederlandse Koninklijke Familie kruisen heeft aangebracht in hun vlaggen en de kleuren van die vlaggen ontleend heeft aan die van het Nassause en het Oranjehuis.
De leeuw zou ook reeds tijdens de kruistochten zijn ontstaan als zwaard zijn ontleend aan het Statenwapen en herinneren aan de Unie van Utrecht, i)
De op de Koninklijke Standaard voorkomende hoorns zijn het symbool van de Heren van Oranje en aan deze hoorns zijn ook weer de kleuren van onze Nederlandse vlag ontleend (keel - zilver en azuur). Ik noemde hierboven de samenloop van de symbolen van Nederland en het Koningshuis "een uniek verschijnsel"; dit is nog te zwak uitgedrukt.
Deze verwevenheid is een uitstekend voorbeeld van de heraldische ontwikkeling gedurende vele honderden jaren.
Het Besluit van 8 november 1909 houdende vaststelling van de onderscheidingsvlag voor Hare Koninklijke Hoogheid Juliana, Prinses van Oranje Nassau, Hertogin van Mecklenburg luidt als volgt:
"Wij Wilhelmina, bij de gratie Gods, Koningin der Nederlanden,
Prinses van Oranje Nassau, enz. enz. enz.
gezien artikel 27 van de Grondwet;
Het wenschelijk achtende eene onderscheidingsvlag vast te stellen voor Onze geliefde Dochter, Hare Koninklijke Hoogheid Juliana, Prinses van Oranje Nassau, Hertogin van Mecklenburg;
Hebben goedgevonden en verstaan te bepalen:
De door Hare Koninklijke Hoogheid Juliana, Prinses van Oranje Nassau, Hertogin van Mecklenburg te voeren vlag is een langwerpige vlag van oranje kleur, waarvan de hoogte 5/6 van de lengte bedraagt, driehoekig uitgesneden over 1/3 van de lengte van de vlag; in vier vakken verdeeld door een staand vierarmig kruis van Nassausch blauw, ter breedte van 1/5 van de hoogte der vlag, het midden van het kruis liggende op 5/12 van de lengte der vlag, gerekend van de broekzijde; in het midden van het kruis een medaillon van oranje kleur, ter middellijn van 3/4 van de lengte van de vlag, waarop geplaatst Ons wapen zooals dit is vastgesteld bij het Koninklijk Besluit van den lOden Juli 1907 (Staatsblad no. 181), nader gewijzigd bij het Koninklijk Besluit van den 13den Juli 1909 (Staatsblad no. 271); het schild gedekt met de Koninklijke Kroon; in het bovenste oranjevak aan de broekzijde een jachthoorn van azuur, gesnoerd en geopend van keel, beslagen van zilver (Oranje),- in het onderste oranje vak aan de broekzijde een aanziende stierenkop met afgerukt halsvel van sabel, gehoornd van zilver, getongd van keel en gekroond met eene driebladige kroon van goud (Mecklenburg).
Onze Ministers van Oorlog en van Marine zijn belast met de uitvoering van dit Besluit, dat in de Staatscourant en in het Staatsblad zal worden geplaatst.
Het Loo, den 8sten November 1909.

Wilhelmina. 

De Minister van Oorlog,
W. Cool.
De Minister van Marine,
J. Wentholt
 

Uitgegeven den vijftienden Januari 1910
De Minister van Justitie,
Nelissen

Dit K.B. bevat dus de juiste heraldische omschrijving van de door Prinses Juliana vöör 1948 gevoerde onderscheidingsvlag.

Ook thans kàn deze vlag worden gevoerd, zij het, dat H.K.H, desgewenst ook gebruik kan maken van een hieronder te omschrijven gecombineerde onderscheidingsvlag.

Ter toelichting:
de "broekzijde" van een vlag is de zijde waaraan de vlag is bevestigd aan de vlaggemast.
"azuur" is blauw; "gesnoerd en geopend van keel" geeft aan, dat de jachthoorn voorzien is van een rood snoer/koord en zowel het mondstuk als de uitgang rood "gevoerd" zijn; "een aanziende stierenkop met afgerukt halsvel, van sabel" enz. geeft aan, dat sprake is van een "rencontre de taureau", wat gezegd wordt voor dieren met de kop naar voren, zulks in tegenstelling tot b.v. omgewend naar links of rechts, dan wel toegewend of afgewend; de laatste twee begrippen, indien twee dieren elkaar aanzien, resp. elkaar de rug toekeren. 2) Het afgerukte halsvel is getand, in tegenstelling tot het afgehouwen halsvel. In de heraldiek spreekt men ook wel van "arraché". Sabel geeft de kleur "zwart" aan. De "driebladige kroon" symboliseert het Groot Hertogdom Mecklenburg.

Met deze toelichting zijn wij dan weer verder doorgedrongen in het heraldisch taalgebruik. 3 ).

Aan het K.B. van 18 juni 1937 ontlenen wij met betrekking tot de door Z.K.H. Prins Bernhard te voeren vlag, dat deze is:
"een langwerpige vlag waarvan de hoogte 5/6 der lengte bedraagt; in vier vakken verdeeld door een over het midden geplaatst staand vierarmig kruis van oranje kleur, ter breedte van 1/5 van de hoogte der vlag; in het midden van het kruis Ons wapen, zooals dit is vastgesteld bij Artikel 1 van Ons besluit van 10 juli 1907, Staatsblad no. 181; het schild gedekt door de Koninklijke Kroon; de boven- en de onderzijde van het wapenschild liggende in de lijnen der boven- en onderzijde van den horizontalen arm van het kruis; het bovenste vak aan de broekzijde en het daartegenoverliggende onderste vak van azuur, waarin een klimmende rechtsgewende leeuw van goud, gekroond met een kroon van drie bladen en twee parelpunten van hetzelfde, getongd en genageld van keel, in den rechter voorklauw opgeheven houdende in schuinlinkschen stand een ontbloot Romeinsch zwaard van zilver, met gevest van goud en in den linker een bundel van zeven pijlen van zilver met punten van goud (Nederland); het onderste vak aan de broekzijde en het daartegenoverliggende bovenste vak van zilver, waarin een roos van keel, geknopt en gepunt van goud (Lippe).

Wat is nu de nieuwe vlag voor gemeenschappelijk gebruik welke desgewenst kan worden gevoerd door Hunne Koninklijke Hoogheden Prinses Juliana en Prins Bernhard der Nederlanden en welke vlag u momenteel geplaatst ziet op paleis Soestdijk, wanneer Prinses en Prins thuis zijn?

Welnu, ook dit is een vlag van de bekende afmetingen: hoogte 5/6 maal de lengte, in vier vakken verdeeld door een over het midden gaand blauw kruis (ter breedte van ook weer 1/5 van de hoogte), in het midden beladen met een oranje schijf waarop het Koninklijk wapen overeenkomstig K.B. van 23 april 1980, nr. 3, artikel 1, gedekt met de Koninklijke Kroon; de armen van het kruis ter zijde omgeven door een oranje zoom (ter breedte van 1/4 van de armen van het kruis) en aan de buitenzijde afgezet met een smalle witte zoom.

De vakken: aan de broekzijde boven oranje met een blauwe jachthoorn, zilver beslagen, geopend en gemond, rood gevoerd en gesnoerd; vluchtzijde boven blauw met de leeuw uit het Koninklijk wapen; broekzijde onder oranje met een aanziende zwarte stierenkop, gekroond met een gouden kroon van drie bladeren en twee parels, gehoornd van zilver en rood getongd; en tenslotte het vlak aan de vluchtzijde onder uitgevoerd in zilver (= wit) met een rode roos, geknopt en gepunt van goud.

Ik hoop, dat deze gemeenschappelijke vlag nog vele jaren het symbool mag zijn van de goede gezondheid van onze Prinses en Prins.

vlag Prins Bernhard

In een kort, volgend artikel hoop ik in te gaan op het wapen en de vlag van Z.K.H. Prins Claus der Nederlanden.

F.S.I. Knaapen.

Deel II De Koninkloijke standaard

NOTEN
[1] Wapens, vlaggen en zegels van Nederland, door T. van der Laars 1913
[2] Heraldische Encyclopedie, door Jhr. J.L.M. Graafland 1932
[3] Van Zoys tot Soest, jrg. 1 nr. 4 blz. 16
[4] Nederlandsche Heraldiek, door T. van der Laars 1924
[5] Beeld van Eemland, door E. Heupers 1968