De geschiedenis van Soesterberg en de directe omgeving tot de 20e eeuw; boekbespreking

Dick van Fulpen

Inleiding
De Werkgroep Soesterberg van onze vereniging had zondag 3 februari een bijeenkomst georganiseerd voor de presentatie van dit door Jan de Mos geschreven boek. Onder grote belangstelling hield oud-voorzitter Wim de Kam een inleiding. Hij vertelde dat Jan het bestuur had benaderd, omdat hij de geschiedenis van Soesterberg wilde beschrijven. Was dat niet te ambitieus? Voegt het iets toe aan de publicatie 'Soest in de 17de en 18de eeuw'? Kortom, het bestuur heeft 'met enige terughoudendheid het tot stand komen gadegeslagen'. Maar Jan de Mos heeft een schitterend boek geschreven. De indeling in de diverse hoofdstukken is goed opgezet, het geheel ruim voorzien van mooie foto's, kaarten en schema's. De inhoud van de hoofdstukken wordt hierna kort samengevat.

Samenvatting
In hoofdstuk 1 wordt de geografische ontwikkeling van Nederland en meer in het bijzonder van Soest uit de doeken gedaan, waaronder het ontstaan van de Eng en het Soester Hoogt. Tot na de Middeleeuwen waren er diverse zandwegen tussen de grotere plaatsen zoals Amersfoort, Utrecht en Amsterdam. In de Gouden Eeuw is het plan ontstaan tot de aanleg van een nieuwe weg tussen Amersfoort en Utrecht: de Wegh der Weegen, van Amersfoort, langs Zeist en De Bilt naar Utrecht. En de aanleg van deze weg is eigenlijk de bakermat van het ontstaan van Soesterberg. Aan beide zijden van deze weg van maar liefst 16 roeden (= 54 m) breed, waren kavels gepland ter grootte van 100 roeden breed en 50 roeden diep. Door de verkoop van deze kavels hoopte men de aanleg te kunnen financieren. Twee kavels aan beide zijden van de weg vormden één vak, 1 t/m 12 onder jurisdictie van Amersfoort en 13 t/m 23 van Utrecht. De vakken 12 t/m 15 vormen nu het hart van Soesterberg.

In hoofdstuk 3 komen de grote buitenplaatsen, die zijn ontstaan langs de weg, uitgebreid aan de orde: van Dijnselburg in Zeist tot Vlooswijck bij Leusden. En hoe rondom deze gebieden de kleinere hutten en huisjes ontstonden, waar de arbeiders woonden die in dienst waren bij de landeigenaren. Hoofdstuk 4 handelt over `Soesterberg in het militaire landschap' nadat tussen Amersfoort en Zeist militaire kampen waren gebouwd en met name de ontwikkelingen rond het begin van de 19e eeuw, de Franse tijd. In hoofdstuk 5 komt de ontwikkeling van Soesterberg in de 19e eeuw ter sprake. Door de aanleg van nieuwe wegen wordt het dorp (in 1837 wordt de benaming Soesterberg voor het eerst gebruikt) verder op de kaart gezet. Tram- en treinlijnen worden gebouwd en later wordt de tram vervangen door busdiensten, goed beschreven in hoofdstuk 6. Zijn tot dit hoofdstuk voornamelijk de economische ontwikkelingen aan de orde geweest, in hoofdstuk 7 wordt aandacht besteed aan het kerkelijk leven, onderwijs en gezondheidszorg. En natuurlijk is er ruimte voor 'De Grote Rademaker Show': over pastoor Ludovicus Rademaker, die in 1837 als bouwpastoor de eerste katholieke kerk laat bouwen. Dankzij diverse volkstellingen (1786, 1813 en meer) weten we hoe de groei van Soesterberg vorm krijgt en in hoofdstuk 8 komen de families aan de orde, mede op basis van andere genealogische gegevens, zoals de Eemlandse Klappers, Doop-, Trouw- en Begraafboeken en vanaf 1811 de Burgerlijke Stand. Een index van persoonsnamen wordt gegeven in bijlage 6 van het boek. Dat de relatie tussen Soest en Soesterberg door de eeuwen heen niet altijd even hecht geweest is, wordt beschreven in hoofdstuk 9. Er is zelfs een actie geweest om Soesterberg bij de gemeente Zeist te voegen!

Ten slotte
Van vrijwel alle informatie die Jan heeft beschreven, is in een bijlage per hoofdstuk de bronvermelding opgenomen. De manier waarin hij die bronvermelding heeft verzorgd, is voor anderen echter helaas moeilijk te gebruiken: er is hierdoor geen directe link tussen de tekst en de bron. Beter zou zijn geweest met voet- of eindnoten de bronnen te vermelden.