'Graven' naar het "Mollenkerkhof"

Ton Hartman

Binnenkort zal er een reconstructie plaatsvinden van de spoorwegovergang en de kruising Ossendamweg en Kastanjelaan. In vroeger tijden is dit een wat onguur plekje geweest. Ton Hartman heeft al enig figuurlijk graafwerk verricht.

Onderlaatst werd aan mij gevraagd naar de ouderdom van het mollenkerkhof. Ouderen onder u zullen zich mogelijk nog de ommuring herinneren aan de Ossendamweg vlakbij de spoorwegovergang. Deze manshoge muren schijnen door de Duitsers in de bezettingstijd 1940-1945 neergehaald te zijn [1}. Gezien de activiteiten die ook op de Eng zijn uitgevoerd zoals ondergrondse bunkers is het slechten van deze muurtjes nog niet eens zo verwonderlijk. Deze activiteit is daarmee ook meteen het begin van het einde, na de oorlog zouden de graven geruimd zijn. De gevonden knekels zouden herbegraven zijn op het kerkhof aan de Veldweg. Erg grondig schijnt dat niet gebeurd te zijn want in 1986 was het voorpagina nieuws in de Soester Courant, kinderen hadden nog wat resten gevonden tijdens de aanleg van elektriciteitskabels en een trafohuisje [2]. In dit artikel werd uitgebreid ingegaan op de geschiedenis, helaas voornamelijk uit de overlevering. Zo zijn er allerlei gissingen over de ouderdom en de herkomst van de naam het "mollenkerkhof'. Ook weet men een getal van 12 graven te vermelden en dat de laatste begrafenis in 1923 heeft plaatsgevonden.

Ouderdom en herkomst van de naam

Uit een opmerkelijk krantenbericht uit de Amersfoortsche Courant van 14 juli 1853 komen we meer te weten. Volgens die krant heeft een vermogend landbouwer zich van het leven beroofd door zelfverdrinking. In de slipstream van het bericht wordt nog even gemeld dat de overledene niet op het daarvoor bestemde kerkhof bij Engendaal (wat later het mollenkerkhof genoemd werd) begraven is maar in gewijde grond. Inmiddels is de identiteit van deze persoon wel bekend, maar uit piëteit met de nabestaanden publiceren we deze naam nu nog niet. Te zijner tijd komt u weer meer te weten over deze persoon die van verschillende Soesders een voorvader is.
Dit soort begraafplaatsen zijn bedoeld voor zwervers, drenkelingen, terechtgestelden, heidenen en zelfmoordenaars, mensen die aan de onderkant van de samenleving hun leven sleten. Vandaar de naam `mollenkerkhor, net als mollen wilden ze niet teveel in het daglicht tevoorschijn komen. In sommige plaatsen (o.a. Hoogland en Leusden) wordt het ook wel `vilderskerkhof [dus niet Wilders] genoemd, ook een weinig aantrekkelijk beroep. Vilders haalden de huid van al vaak stinkende kadavers af

Waarom werd het als een onguur plekje ervaren?

Dankzij de volksverhalen van onder andere Engelbert Heupers kreeg het kerkhof zijn reputatie als onguur. Natuurlijk was de begraafplaats enigszins buiten het centrum van het dorp gelegen. Maartensdijk ging daar nog verder in, hun ongewijde kerkhof lag in de uiterste hoek van de gemeente. Mocht daar ooit iemand uit zijn of haar graf verrijzen dan is die sneller in De Bilt. Terug naar Soest, de laatste rustplaats had volgens enkele foto's een wat rommelige aanblik, dan een mythisch verhaal over dwaallichtjes en je hebt de kinderen gauw de stuipen op de lijf gejaagd[3]. Ook Hendrik van Hees (vermoedelijk een pseudoniem) doet er een schepje bovenop[4]. Hij stelt dat er op die plek tussen 1750-1790 een galg was en dat daar mensen terechtgesteld werden. Volgens zijn verhaal was het laatste slachtoffer een zwangere zigeunerin die twee broden gestolen zou hebben bij bakker Van Brummelen of bakker Van de Flier.Beide bakkersfamilies woonden toen nog niet te Soest en van zwaarder gewicht is het argument dat het gerechtsbestuur van Soest helemaal niet bevoegd was tot dit soort rechtspraak. Een telg van de bakkersfamilie Van Brummelen — Gijs - heeft in zijn rubriek Verdwenen Soest [5] wel vermeld dat Riet van de Melm de laatst begravene is op genoemd kerkhof. Niet dat het haar ware naam was, zij was als drenkeling gevonden in het riet bij de Kleine Melm. Helaas is er geen overlijdensakte gevonden op die naam.
In dit blad heeft dhr. W.H.A. Klein ook nog wat wetenswaardigheden [6] vermeld. Zo zou er ooit ook nog een lijkenhuisje hebben gestaan, weinig aannemelijk als het kerkhofje niet groter was dan 4 bij 5 meter. 

Tenslotte

Een van de leukste volksverhalen over dit mollenkerkhof is de verklaring dat er een mol levend begraven is. Natuurlijk volgde dit beest zijn instinct en bleef voort wroeten. Met een beetje geluk vond deze mol een levenspartner en wordt er al generaties lang doorgewroet. Maar nu gaan graafmachines nog meer overhoop halen. De 'eeuwige' rust wordt wreed verstoord. Misschien kan bij de start van de werkzaamheden even stilgestaan worden bij het meestal droevige lot van de ter aarde bestelden op het mollenkerkhof. Er zal dan waarschijnlijk meer publiek zijn dan toentertijd.

VOETNOTEN

1 Soester Courant 15-2-1957, pag.2.
2 Soester Courant 19-11-1986, pag. 1 
3 Heupers, E. Soest in Grootvaders tijd 1975 blz. 27
4 Soester Courant 26-11-1986, pag.19
5 Verdwenen Soest 29-10-2008
6 Van Zoys tot Soest 8 jrg. nr. 1 zomer 1987 blz. 6-7.