De geschiedenis van Soest; Schenkingen aan het klooster op de HOHORST

P.J. van den Breemer

In de oorkonde van het jaar 1028, waarin ons Soest voor het eerst in de geschiedenis wordt genoemd, bevestigt keizer Koenraad II vroegere schenkingen aan het Benedictijnenklooster "Hohorst" op de Heiligenberg bij Amersfoort. In die tijd was juist Bernulphus tot bisschop van Utrecht gekozen, na het overlijden van bisschop Adeibold in 1072. Bisschop Adelbold had veel goederen aan het klooster op de Hohorst geschonken, evenals zijn voorganger, bisschop Ansfridus.

Ansfridus had het klooster zelf gesticht en heeft de laatste jaren van zijn leven in zijn eigen klooster doorgebracht. Die schenkingen waren door de toenmalige keizer ook bevestigd, dat wil zeggen, de keizer had er zijn goedkeuring aan verleend. De giften van Ansfridus worden al in het jaar 1006 genoemd.
Van deze oorkonde is een afschrift gevonden, maar hij wordt door deskundigen me t als "echt" erkend. En van de giften van bisschop Adelbold is er ook wel een oorkonde van vastlegging en bevestiging geweest, die evenwel nooit is gevonden.
Bernulphus nu wilde alles weer zo goed opgeschreven hebben en zo ontstond de voor Soest zo belangrijke oorkonde van Keizer Koenraad II van het jaar 1028.
De schenkingen zijn in twee groepen te splitsen, nl. bezit, afkomstig van Ansfridus en vervolgens goederen, of baten van goederen, afkomstig van zijn opvolger Adelbold.
Wij laten de lijst in zijn geheel volgen:

"Dit zijn de goederen, welke door Ansfridus aan dit "klooster zijn gegeven; Het hofgoed Driel met alle bewoners, en heel het gebied dat er toe behoort, en de helft van de tolopbrengst in Vucht, en vijf kerken, gelegen in de dorpen Ermelo, Rheden, Zandwijk, Hemert en Leusden, tussen de nederzettingen Hees en Soest veertien hoeven, met alle families.
De volgende schenking van Adelbold aan het bovengenoemde klooster, namelijk alle goederen, welke gravin Azala hem gaf; Het hofgoed te Lienden, Windesheim en Haventhe, en aan de Merwede ligt een plaats, Zwijndrechtse waard genaamd, in lengte en breedte tien en een halve mijl. In Maarn en in Soest zes en een halve hoeve. In Twente de hof van Ulst. Drie hoeven die graaf Dirk hem gaf als genoegdoening. Een kerk te Rotte, en de tienden van Deventer, van zijn landerijen van Gees, van Oosterbeek, van Eist, van Velp, van Zeist en van Amersfoort, en drie hoeven, de eerste in Deventer, de tweede in Elst, pn de. derde in Velp." 

Van enkele van de genoemde plaatsen is de ligging niet, of niet met zekerheid bekend. Bijvoorbeeld "Saventhe" zou fout geschreven kunnen zijn: het is niet thuis te brengen.
Want foutloos was de oorkonde, die in het latijn is geschreven, zeker niet.
Soest wordt twee keer genoemd, en wordt eerst geschreven als "Zoys" en iets verder als "Soys".
De eerste vermelding luidt:
"Inter villas Heze et Zoys quatuordecim mansos cum omnibus familiis" "tussen de nederzettingen Hees en Soest twaalf hoeven met alle bewoners" 
en later:
"In Mandron et in Soys sex mansos et dimidium"
"In Maarn en in Soest zes en een halve hoeve"
Het is bekend dat Maarn in de oudheid "Manderen" werd genoemd, welke naam men nog terugvindt in de boerderij "Mandersloot" in Maarn. Ook moet men gissen betreffende "Ulst"; is het UIft of Olst".
En het hof te Driel? Het huidige Driel bij Arnhem, of zou het Kerkdriel zijn, bij Tiel in de Betuwe? Omdat Ansfried, voor hij bisschop van Utrecht werd, bij Bommel woonde, als graaf van Teisterbant, is het zeer aannemelijk te kiezen voor Kerkdriel. Ook Zandwijk en Hemert zijn in die omgeving te vinden.

Zo is het klooster van het H. Kruis, en de H. Moeder Gods Maria en de H. Apostelen Petrus en Paulus verzekerd van inkomsten voor haar onderhoud en instandhouding.
Een arme horige bevolking heeft er maar voor te zorgen dat zij de haar opgelegde tienden bijeen krijgt. Een horige heeft onder een goed leenman wel zekere bescherming en zekere rechten, maar hij moet daarvoor zijn belastingen opbrengen.
"Lever zoveel turf, zorg dat het stro er is, en je moet het koren brengen bij de Hof, en ook die ganzen en die lammeren, want je bent nog zoveel schuldig"
Wij kunnen ons nauwelijks voorstellen hoe het allemaal is geweest. Zeker is dat in die tijd van ruwe zeden en gewoonten het leven van de gewone mensen moeilijk was. Totaal afhankelijk van de willekeur van de overheersers, die veel nodig hebben voor zichzelf, voor hun legertjes, en hun bestuursapparaat.
Het ging er vast niet zachtzinnig aan toe, en iemand die zich aan de tienden onttrok, werd zwaar gestraft. En die straffen waren "barbaars".   

Geraadpleegde literatuur:
Jhr. W.H. de Beaufort : Geschiedenis van de landbouw in de Provincie Utrecht
H. Halbertsma : Zeven eeuwen Amersfoort
Dr. H. Klompmaker : Vaderlandse Geschiedenis
F. Dionysium Mudzaert :  De Kerckelijke Historie