Serie over verenigingen deel 17; Gymnastiekverenigingen, een geschiedenis van verzuiling en ontzuiling in en rond de springbok

Wim de Kam

Serie over verenigingen deel 17

Gymnastiekverenigingen, een geschiedenis van verzuiling en ontzuiling in en rond de springbok.
Wim de Kam

In 1921 werd in Soest voor het eerst een gymnastiekvereniging opgericht. Het was de christelijke gymnastiekvereniging `Simson'. De vereniging stond onder leiding van de heer J.H.G. van der Woude, in het dagelijks leven werkzaam als gemeente-ambtenaar. De oefeningen werden gehouden in de Chr. Uloschool aan de Spoorstraat. Een lang leven heeft de vereniging niet gehad. Na haar eerste lustrum ging zij door een conflict met het schoolbestuur van de Chr. Uloschool ten onder. De directe aanleiding voor het conflict was de medewerking aan een sportfeest in samenwerking met de voetbalvereniging Soest. Die voetbalvereniging voetbalde ook op zondag! In de daarop volgende jaren werd gepoogd om te komen tot de oprichting van een neutrale gymnastiekvereniging. Bij die poging was ook de heer Van der Woude betrokken. Talloze malen werd vergaderd. Uiteindelijk werd een bestuur geformeerd, dat de eenheid-in-verscheidenheid van de beoogde leden tot uitdrukking bracht volgens de formule: twee rooms-katholieken, twee gereformeerden, twee hervormden, twee vrijzinnigen een buitenkerkelijke. Deze brede opzet moest een gunstig verloop voor de onderhandelingen met de diverse kerkelijke instanties garanderen. Zo was pastoor Vossenaar alleen bereid af te zien van een initiatief tot oprichting van een R.K. gymnastiekvereniging, indien verzekerd werd dat het R.K.-smaldeel van het nieuwe bestuur, ook in de toekomst zou worden gehandhaafd.

In 1928, het jaar waarin de Olympische Spelen in Amsterdam werden gehouden en mede daardoor de turnsport meer in de belangstelling kwam, werd op 22 november in het kantoor van de Soester Courant (de heer G.J. Smit, directeur van deze courant, was één van de mede-oprichters) de Soester Turn Club opgericht. Vlak vóór de oprichting was nog flink gediscussieerd over de vraag wat onder 'vrijzinnig' moest worden verstaan en over een bepaling in het ontwerp van de statuten waarin verboden werd, dat zondags namens de vereniging werd opgetreden. De bepaling werd uiteindelijk geschrapt in de verwachting dat het bestuur in concreet zich voordoende situaties met wijsheid zou beslissen. De eerste voorzitter van de nieuwe vereniging werd de heer Van der Woude. Opvallend was, dat naast hem nog twee gemeenteambtenaren deel uitmaakten van het bestuur, t.w. de heer Regter (de latere gemeenteontvanger) en de heer Meurs ( technisch ambtenaar/gemeentearchitect). Overigens bestond het eerste bestuur uitsluitend uit mannen. Als leider werd aangesteld de heer Van Kerkhoven uit Baarn. De eerste jaren van de nieuwe vereniging ging het bepaald niet van een leien dakje. In het bestuur vonden regelmatige discussies plaats over 'religieus' gevoelige punten als "Verloofden komen een zaal binnen waar dames turnen. Hoe kan dat?" of "Velen hebben aanstoot genomen aan de sluierdans en dan voornamelijk het dansen met bloote beenen" of "meisjes hebben hun oksels moeten ontharen voor de uitvoering. Dat is toch te erg!".

Heftiger waren echter de problemen tussen het bestuur en de technische leiding (Van Kerkhoven), waarbij laatstgenoemde zich volgens het bestuur niet aan de afspraken hield. Voor de training van de heren werd een nieuwe leider aangetrokken, t.w. de heer Van der Linden uit Amersfoort. De problemen kwamen echter niet tot een oplossing en de constructie van een tweehoofdige leiding werkte niet. Bemiddeling door burgemeester Deketh, die beschermheer was van de vereniging, hielp evenmin. Het kwam in 1930 tot een breuk en de oprichting van een tweede neutrale vereniging: de Algemene Soester Turnvereniging ADO (Alles Door Oefening). Voorzitter van de nieuwe vereniging werd E. van Eeden en directeur de heer Van Kerkhoven, die voorheen de technische leiding had van de STC (Soester Turn Club). De heer Van der Linden was in STC behalve directeur van alle afdelingen, nu ook voorzitter geworden van deze club. De vereniging ADO heeft ook geen lang leven gehad. Het tweede lustrum werd niet gehaald.

Naast STC en ADO ontstond in Soesterberg in 1930 ook een gymnastiekvereniging, t.w. AGAVAS. Daarop zal te zijner tijd in een afzonderlijk artikel in deze serie nog nader worden ingegaan.
Op 8 december 1932 werd in Soest de R.K. gymnastiekvereniging Crescendo opgericht. Het initiatief daartoe was genomen door de in dat jaar aangetreden pastoor A.G. Smit van de R.K. parochie Soestdijk. Hij had gelezen dat gymnastiekverenigingen in Soest subsidie konden krijgen van de gemeente, mits ze een bepaald aantal leden hadden. Het was niet zo moeilijk dit aantal leden te krijgen, want alle leerlingen van de Mariaschool werden lid gemaakt en kregen een briefje mee naar huis waarin aan de ouders gevraagd werd dit lidmaatschap te handhaven en contributie te betalen. Ondanks de economisch moeilijke omstandigheden deden de meeste mensen dit. Op de vereniging Crescendo zal hierna nog afzonderlijk worden ingegaan.
Geheel in de geest van de verzuiling, ontstond er in de jaren dertig nog een christelijke gymnastiekvereniging "Fraternitas". De precieze oprichtingsdatum heb ik niet kunnen achterhalen. In het adresboek van 1934 staat de vereniging niet vermeld, terwijl ik uit andere gegevens heb kunnen afleiden dat de vereniging toen al bestond. Later is die gymnastiekvereniging opgegaan in de na de oorlog opgerichte christelijke vereniging voor lichamelijke opvoeding

Olympia.
Het ontstaan van nieuwe gymnastiekverenigingen had merkwaardigerwijs geen grote negatieve gevolgen voor de in 1928 opgerichte Soester Turn Club (STC). Wel was er enig protest als leden werden 'weggekaapt'. Zo betreurde men zeer de overgang in 1934 van de talentvolle turnster Tinie v.d. Koppel naar de Chr. gymnastiekvereniging. Maar voor het overige ontplooide men zich voor de oorlog redelijk voorspoedig. Wel moest men steeds voorzichtig manoeuvreren in verband met de religieuze gevoeligheden. Zo verschilde men binnen de gelederen heftig van mening over het al dan niet houden van een kermis ter financiering van een beoogde turnkringdag ter gelegenheid van het eerste lustrum van de vereniging. De meerderheid van de leden was er tegen. Eenfancyfair kon nog net door de beugel onder de benaming "Soester Markt". Overigens was de organisatie van de lustrumviering een activiteit waarbij vooral het echtpaar Ekel (de ouders van Piet Ekel, die later zijn stempel op de vereniging zou drukken), een belangrijke rol vervulde.
In 1938 vond in het in dat jaar geopende openluchttheater een gala-uitvoering plaats met keurkorpsen en gastverenigingen. Datzelfde openluchttheater was ook in latere jaren, o.a. 1949, 1950, 1951 en 1951, de plek waar indrukwekkende kringparades van de Stichtse Turnkring plaatsvonden. Het voert te ver om alle bijzondere evenementen op te sommen waaraan de STC in de loop van haar bestaan heeft deelgenomen, al mag de deelname aan het defilé voor H.M. de Koningin in 1959, 1965 en 1978 niet onvermeld blijven. Niet altijd ging het de vereniging voor de wind. Behalve de moeilijke oorlogsjaren was ook het eerste decennium na de oorlog, ondanks de reeds genoemde kringparades, niet in alle opzichten gemakkelijk. Problemen op bestuurlijk, financieel en technisch gebied, mede als gevolg van de vele wisselingen, zorgden voor de nodige onrust. Dat was zeker het geval toen de directeur-voorzitter Van der Linden in 1954 zijn functie neerlegde en ook een aantal andere bestuursleden met veel ervaring (25 jaar) het bestuur verlieten. Piet Ekel, die al bestuurslid was, nam in 1954 tijdelijk het voorzitterschap waar, zoals hij dat later (periode 1959-1961) nogmaals zou doen en bleef verder de vereniging als 2e voorzitter of secretaris dienen. Hij werd in 1969 benoemd als erelid van de vereniging. In 1955 fuseerde de vereniging met de KVS (Korfbalvereniging Soest). In het begin van de jaren zestig sorteerde een sterk verbeterde subsidieregeling een goed effect voor een gezonde financiële basis en werd de structuur van de vereniging grondig herzien. Er kwam weer nieuw elan in de vereniging. In 1967 vonden de eerste turnkampioenschappen in Soest plaats. In 1968 vierde de vereniging haar 40 jarig jubileum met bijna 500 leden. En dan zijn we aangekomen in het voorstadium van een nieuwe fase, die ontstond door een fusie met Crescendo in 1970 en integratie van de afdeling gymnastiek van Olympia in de nieuw opgerichte vereniging De Springbokken. Daarop zal in een vervolgartikel worden ingegaan. Eerst aandacht voor 'Crescendo' en 'Olympia'.

Crescendo
Over de vooroorlogse periode is niet veel bekend omdat tijdens de oorlog alle bescheiden zijn vernietigd. Wel is bekend dat de heer G.P.M. Smits de eerste voorzitter was en dat zijn medebestuursleden o.a. waren mej. Jansen (onderwijzeres aan de Mariaschool), mej. C. Butzelaar en de heer H.W. v.d. Brink. Geoefend werd in de Mariaschool. In verband met de oorlog werd de ruimte in de Mariaschool eerst door Nederlandse militairen in gebruik genomen en trokken later de Duitse militairen er in. De toestellen werden ondergebracht in een hooiberg aan de Grote Melm.

Na de bevrijding kon men nog niet direct de turnlessen hervatten, want toen gebruikten de Canadezen de school. Nadat ze waren vertrokken, konden de lessen weer beginnen. Dat gebeurde toen onder leiding van het echtpaar Vos. Gezien de foto's waren zij beiden al voor de oorlog actief voor Cresendo.Bets zal als kind van de Mariaschool wel gebleven zijn, Bert was woonachtig in Laren maar had toen al beschikking over een auto. Daarmee maakte hij met de meidengroep uitstapjes. Mevr.Vos-Vlug, die dit jaar (2012) op hoge leeftijd is overleden, vertelde in een interview dat ik in 2003 met haar had (zie www. hvsoest.nl, button mondelinge geschiedenis) dat ze niet altijd enthousiast was over de vereniging. Ze noemde de vereniging krenterig en vertelde dat ze menigmaal een botsing had gehad met pastoor Smit. De pastoor vond het niet goed dat de meisjes bij de gymnastiekuitvoering een lange zwarte broek aandeden. "Ik heb de meisjes toen met een rokje aan een koprol en een handstand laten maken. De pastoor was woedend!" . Overigens heeft de leiding van het echtpaar Vos-Vlug niet zo lang geduurd, omdat ze daarna zijn geëmigreerd naar Canada. De vereniging bloeide in de jaren vijftig verder op. Uit de ritmische gymnastiekafdeling groeide een onderafdeling ballet, die later uitgroeide tot een zelfstandig bestaan. In 1957 debuteerde het tamboercorps. De geestelijke vader van deze drumband was de heer A.F. de Rond, die al vanaf 1932 lid was van Crescendo. Bij tal van gelegenheden trad de vereniging en na 1957 met name de drumband op en de uitvoeringen en feesten van de vereniging werden altijd op grootse wijze gevierd. In de courant "Het Centrum" van 8-12-1962 stond ter gelegenheid van het 30 jarig bestaan de kop "Vereniging is kerngezond". Dat zal waar geweest zijn, maar dat neemt niet weg dat in de jaren zestig toch veranderingen zich aandienden en gezocht werd naar samenwerking c.q. fusie met andere verenigingen. De gesprekken met de Chr. gymnastiekvereniging Olympia leidden niet tot het beoogde resultaat. Vervolgens werd gesproken met de Soester Turnclub, hetgeen leidde tot een fusie met deze club en de oprichting van de nieuwe vereniging De Springbokken.

Olympia
De christelijk gymnastiekvereniging Olympia is opgericht op 25 februari 1946 op initiatief van de Hervormde en Gereformeerde Jeugdraad. Al vrij snel na het oprichten groeide de vereniging als kool. Als oefenruimte maakte men gebruik aan de Chr. Uloschool aan de Spoorstraat. In 1947 moesten gedurende de winter de oefeningen twee maanden worden stilgelegd wegens een gebrek aan brandstoffen. In 1948 vond de eerste jaarlijkse uitvoering plaats en presenteerde de vereniging zich verder naar buiten, o.a. door gezamenlijk met de andere gymnastiekverenigingen op te treden in het openluchttheater ter gelegenheid van de inhuldiging van Juliana als koningin. De vereniging telde toen inmiddels bijna 300 leden en er waren plannen voor korfbal en voetbal. Voorzitter in het eerste decennium was de heer Joop Tak, taxichauffeur, wonende aan de Soesterbergse straat (het taxibedrijf was aan de Eikenlaan gevestigd). In een interview in de Soester Courant (12-9-1984 en 19-9-1984) zei hij ondermeer "Ik heb een hekel aan rijke mensen en vrome praatjes". Of hij daar de in de jaren veertig en vijftig ook zo over dacht is niet bekend, maar in ieder geval heeft hij praatjes gehouden en aangehoord die vanuit de hedendaagse context door velen als vroom zouden worden beschouwd. De jaarlijkse uitvoeringen werden altijd (althans in het begin) met gebed geopend en aan het slot sprak één van de predikanten altijd een stichtelijk woord, waarbij de gymnastiekbeoefening werd aanbevolen als "vaardig en sterk tot Gods eer" en opgeroepen werd "in elk lid een zuster of broeder te zien en niet na te laten die tot hulp en sterkte te zijn wanneer men het moeilijk had". In 1952 vond de presentatie plaats van de drumband van de vereniging. Eerst op een besloten familieavond en vervolgens bij de grandioze ontvangst na terugkomst van een bezoek aan sporters in Soest (Duitsland), na de start van de sportuitwisseling met die plaats. In de jaren vijftig was het vooral ook de volleybalafdeling van Olympia die aan de weg timmerde. In 1955 werd opgericht de wandelafdeling, onder de bezielende leiding van de heer Suman. Deze wandelsportafdeling bestaat nog steeds onder de naam Olympia als zelfstandige vereniging. De andere afdelingen van deze verenigingen zijn ondanks de successen en het optreden bij vele evenementen uiteindelijk door fusie en/of integratie opgegaan in andere verenigingen. Voor de afdeling gymnastiek was dat het geval in 1974 toen deze afdeling geïntegreerd werd in de turnclub "De Springbokken".
Wordt vervolgd.

Noot:
Bij de samenstelling van dit artikel heb ik gebruik gemaakt van het archief van de STC dat zich bevindt in het gemeentearchief Daarinbeyondzich o.a. een brochure uitgegeven ter gelegenheid van het 40 jarig bestaan van de STC. Voorts heb ik gebruik gemaakt van artikelen die in de Soester Courant zijn verschenen n.a.v. jubilea van de behandelde verenigingen. Voor de afbeeldingen is ook gebruik gemaakt van het archief van het echtpaar Vos-Vlug met dank aan Chris Uyland.