100 jaar geleden "Haalde mevrouw Grothe een kruk over; en het hele dorp was verlicht"

Joop Piekema

Op 18 december 1903 floepte in Soest voor 't eerst het elektrisch licht aan. Wat schreef de krant er over? We snuffelden voor u in "De Eembode", Katholiek Nieuws- en advertentieblad voor Amersfoort en wijde omgeving.

Zaterdag 10 januari 1903
De commissie, door den gemeenteraad belast met het onderzoek welke verlichting voor deze gemeente het meest gewenscht is, n1 gas- of electrisch licht, heeft thans haar rapport den Raad aangeboden, zoodat een beslissing spoedig zal volgen. Men verwacht, dat men tot gaslicht besluiten zal, temeer nu de gasleiding van Baarn reeds tot het paleis te Soestdijk genaderd is.

Zaterdag 17 januari 1903
Bij den Raad dezer gemeente is ingediend het rapport der onlangs door den Raad benoemde verlichtingscommissie. De commissie kwam tot de volgende conclusie: 1. in beginsel te besluiten tot het oprichtingen van een gemeentelijke electrische centrale; 2. onderhandelingen te openen tot aankoop van benoodigde grond; 3. een blanco crediet te verleenen tot uitvoering van punten 1 en 2.

Zaterdag 7 maart 1903
Naar aanleiding der vergaderingen, welke op uitnoodiging der verlichtingscommissie in het café "De Koophandel" en in "De Gouden Ploeg" alhier gehouden zijn, is men vrij wel van gevoelen, dat hier eerlang een electrische lichtfabriek zal gesticht worden. Daar vele gemeentenaren reeds staande de vergaderingen teekenden voor het getal lampen, dat zij wenschten te branden, beslaat er haast geen twijfel aan de oprichting van een dergelijke fabriek.

Zaterdag 4 april 1903
De gemeenteraad alhier heeft besloten tot het oprichten van een electrische centrale.

Zaterdag 16 mei 1903
De werkzaamheden bij de boring naar water, benoodigd voor de op te richten Electrische Centrale, zijn afgeloopen. Na afwisselend veen- en zandlagen te hebben aangetroffen, heeft men op eenige diepte van 22 M. water gevonden, welks qualiteit met betrekking tot de bestemming (hoofdzakelijk ketelwater) bevredigend kan worden genoemd, aangezien 't slechts in vrij geringe mate ijzer en ammonia bevat.

Zaterdag 6 juni 1903
Op 15 Juni e.k. zullen de gebouwen van de Electrische Centrale alhier in het openbaar aanbesteed worden.

Zaterdag 20 juni 1903
J.L. Maandagmorgen had ten Raadhuize alhier, de opening plaats der inschrijvingsbiljetten voor de aanneming van de levering der gebouwen voor de op te richten electrische centrale, welke binnenkort aan den Brinkweg zal verrijzen. (N.B. In 1929 kwam hier het slachthuis; tegenwoordig is er gevestigd Medisch Centrum "De Lange Brink" aan Lange Brinkweg 63 A alsmede Stichting Handwerk op nr 65, JJP).
Ingekomen waren 25 biljetten, te weten H.Ebbenhorst, Soest f 16.200,--; Johs van Dijk, Soest, f16.040,--; G.Sukkel Jr,Soest f 16.000,--; A.v.Schadewijk, Soest f 15.890,--; N.Swager, Soestdijk f 15.760,-- (de anderen van elders niet opgenomen JJP).
Gegund aan N.Swager te Soestdijk voor f 15.760,--.

Zaterdag 11 juli 1903
B. en W. van Soest hebben de volgende aanbesteding in zake de electrische centrale aldaar, gegund:
1. De electrische installatie, draadleiding en lampen aan de firma Wolf, te Maarssen, voor f 23.300,-- (laagste inschrijver).
2. De motoren enz aan de firma Louis Smulders, te Utrecht, voor f 13.200,-- (laagste inschrijver).
3. De gebouwen en machinistenwoning aan N.Swager, te Soest, voor f 15.700,- (voorlaatste inschrijver).

Zaterdag 7 november 1903
Tot chef-machinist der gemeentelijke Electrische Centrale alhier is benoemd de heer J. A. Houbolt, gepensioneerd machinist der Kon. Neder.Marine.
Door den Raad dezer gemeente werd de prijs voor electrische stroom bepaald op 30 cent per kilowatt. De prijs van electrische stroom voor beweegkracht zal later in overleg met de Commissie bepaald worden. De kosten van aanleg tot aan de uiterste grens van het aan te sluiten perceel worden door de gemeente gedragen.

Donderdag 24 december 1903
De gemeentelijke electrische centrale is 18 dezer op feestelijke wijze in gebruik genomen. In de ruime machinekamer waren de raadsleden, de ingenieur en de aannemers met hunne dames bijeengekomen. Door het dochtertje van den heer Kuiper, oudsten Wethouder, werd aan mevr. Loten van Doelen Grothe, echtgenoote van den Burgemeester, namens de raadsleden een fraai bouquet aangeboden. Daarna hield de burgemeester, mr. Loten van Doelen Grothe, de openingsrede en verklaarde ten slotte het gebouw voor den openbaren dienst geopend. Hierop haalde mevrouw Grothe een kruk over, en het geheele dorp was verlicht.
Op het raadhuis werd de eerewijn aangeboden, terwijl het Soester fanfare-corps in de schitterend verlichte muziektent een concert gaf.
Het werk is uitgevoerd onder toezicht van den ingenieur, den heer Nagtglas Versteeg, de electrische installatie is geleverd door den heer Wolff te Maarssen, de machines door den heer Louis Smulders te Utrecht en de gebouwen door de heeren Swager en Schadewijk te Soest.

Zaterdag 2 januari 1904
Baldadige handen zijn den eersten Kerstnacht op ergerlijke wijze aan het net der electrische centrale aan het werk geweest door in Soestdijk, ter hoogte van de villa Rustoord van den heer Stork een eind ijzerdraad op de geleidingen te gooien.( N.B.De inrichting voor zenuwlijders "Rustoord" was gevestigd op de plek van het latere bejaardencentrum Braamhage, waar nu de rotonde is aan de Burg. Grothestraat, JJP). Hierdoor hadden de draden onderling contact, met het gevolg dat de straatverlichting van den voedingspaal bij den Brinkweg door Soestdijk niet brandde. Verder is het booglampje bij 't hotel Trier stukgegooid.
De politie doet ijverige nasporingen en B. en W. meenen hierin aanleiding gevonden te hebben allen tegen dergelijke vernielingen en straatschenderijen ernstig te waarschuwen en de medewerking van het publiek te moeten inroepen tot ontdekking der straatschenders, die tot een gevangenisstraf van twee jaar of een boete van f300,-- kunnen worden veroordeeld.

Zaterdag 16 januari 1904
Ter tijdelijke vervanging van de booglampjes zijn thans gloeilampen in de straatverlichting aangebracht, opgehangen als de booglampen. Hoewel de lichtsterkte minder is, voldoen ze beter, daar we nu tenminste op geregeld branden staat kunnen maken, wat met de andere lampen niet het geval was. Deze zijn thans weer naar de fabriek opgezonden om nog nagezien te worden.

Zaterdag 30 januari 1904
De constructie van lilliput booglampen laat nog steeds te wenschen over. Al brandden ze onmiddellijk na de ontsteking goed, in het verloop van den avond verminderde het meerendeel om tenslotte geheel uit te gaan.

Bron:
"De Eembode", Katholiek nieuws- en advertentieblad, 1903/1904, microfiches, Gemeentearchief Amersfoort.

N.B. Over dit onderwerp verscheen eerder in dit tijdschrift, jaargang 13 nr 3 tot jaargang 14 nr 2, de artikelserie van H. Gerth, getiteld "van oliepit tot peer".

De originele tekeningen zijn te vinden in het archief van het electiciteitsbedrijf Loenersloot. Dit archief berust bij het Streekarchivariaat Vecht en Venen, locatie gemeentehuis Loenen.