Egghermonde en de familie Tetrode

Jan de Mos

Soesterberg is ontstaan na de aanleg van de Wegh der Weegen in 1653. Op grote kavels aan deze nieuwe weg van Amersfoort naar Utrecht werden als eerste buitenplaatsen gebouwd. Op een daarvan, vak 13 met als sorties de latere Kampweg en Oude Tempellaan, werd een boerenhofstede gebouwd genaamd Bloemheuvel. Na vele bestemmingen en herbouw was de laatste functie van dit pand een gezondheidskolonie voor Utrechtse bleekneusjes in 1906 en 1907. Rond 1910 werd het door de bliksem getroffen en brandde het volledig af In 1914 verrees op die plek het nog steeds bestaande landhuis Egghermonde, toen Amersfoortschestraat 6.

Het landhuis Egghermonde De koper van de grond in 1913 was Mevr. Elizabeth Jacoba Christina van Steyn-Dorrepaal (1854-1927), weduwe van Gerard Henri van Steijn (1844- 1897), een kleinzoon van Gerrit van Steijn, heer van Hensbroek, burgemeester van Soest. Zij gaf architect C. Sweris uit Baarn opdracht voor de nieuwbouw, dat werd ontworpen in traditionele stijl met neobarokke invloeden. Het staat nu aan de Banningstraat 6 met aan weerszijden van de lange oprijlaan drie rijen beuken. Van de resten van Bloemheuvel werd een dienstwoning gebouwd aan de Banningstraat 8 voor tuinbaas Duinsbergen, die ook al in dienst was van de vorige eigenaar. 

Zij gaf het landhuis de naam Egghermonde. Waarom deze naam is niet bekend. Het verwijst naar een kasteel in de Belgische provincie Luik met dezelfde naam Egg(h)ermonde (Aigremont). Het komt ook voor in het verhaal van Karel en de Elegast. "Karel de Grote krijgt aan de vooravond van een hofdag van een engel opdracht om uit stelen te gaan.

Landhuis Egghermonde

Hij gehoorzaamt met tegenzin, en trekt uiteindelijk het duistere woud in. Daar verslaat hij een zwarte ridder, die Elegast blijkt te heten. Omdat hij Elegast indertijd verbannen heeft, en hij niet wil toegeven dat hij op pad is om te gaan stelen, stelt Karel zichzelf voor als Adelbrecht (dat betekent: van adellijke geboorte). Ze breken in bij Egg(h)eric van Egg(h)ermonde." Misschien heeft dat verhaal mevrouw Steyn geïnspireerd, zij heeft voor zover bekend geen relatie met het gelijknamige kasteel in België dat nog steeds bestaat. De reden van haar komst naar Soesterberg was de nabijheid van de vliegheide voor haar twee zoons, beiden aviateurs van het eerste uur, actief bij de in 1913 opgerichte Luchtvaartafdeling (LVA). De oudste zoon Henri Gerard van Steijn was geboren in 1881, zijn broer Leo Gerard was drie jaar jonger. Zij liet in 1914 ook voor haar beide zoons huizen bouwen aan de Oude Tempellaan 16-18. Maar het noodlot sloeg toe, Leo verongelukte in 1914 in Frankrijk en Henri overleed in Amerika in 1916. De reden om in Soesterberg te blijven wonen was weg en zij besloot om Egghermonde te verkopen en te verhuizen naar Den Haag waar zij in 1927 kwam te overlijden.

De familie Tetrode
De nieuwe eigenaar werd in 1920 de in Amsterdam wonende mr. dr. PJ.C. Tetrode, telg uit een patriciërsgeslacht. Pieter Johan Conrad Tetrode werd op 24 september in 1863 Hoorn geboren, zoon van Pieter Tetrode, directeur der posterijen, en Helena WigboldinaFlorentinevan Hasselt. Hij trouwde op 24 april 1894 in Amsterdam met Charlotte Louisa Gildemeester, geboren op 28 mei 1865 in Amsterdam, dochter van Hugo Martin Gildemeester en Charlotte Louise van Noorle van Hall.

Hij studeerde rechten en promoveerde in 1888 op het proefschrift "De inhoud der geldvorming". Zijn eerste ambt was advocaat en procureur in Amsterdam. Rond 1.900 trad hij in dienst van De Nederlandse Bank(DNB)en werd onderdirecteur. In 1909 werd hij daarnaast ook voorzitter van het bestuur van de Spaarbank voor de Stad Amsterdam.
In 1912 werd hij gedelegeerd bestuurder van de Amsterdamse vestiging van de Javasche Bank. Per 1 april 1919 keerde hij terug bij DNB,nu in de functie van directeur. Dat zou hij blijven tot aan zijn pensioen in 1934. Hij had vele nevenfuncties, publiceerde vele artikelen en gaf regelmatig lezingen. In 1913 hield hij een warm pleidooi voor het girale verkeer in plaats van te betalen met munten en papiergeld. Toen vernieuwend, nu gemeen goed. In 1923 publiceert hij een populair boekje voor een breed publiek over De Nederlandsche Gulden te koop voor slechts 75 cent, waar hij ingaat op vragen als waardevastheid van de gulden, koopkracht en inflatie.
Tijdens de beruchte beurskrach op zwarte donderdag in 1929 zwengelde hij de discussie aan over de vraag of de centrale bank moest ingrijpen tijdens een recessie. Zijn autoriteit op financieel gebied was groot, dat straalt hij ook uit op de foto. Tetrode woonde tijdens zijn hele carrière in Amsterdam, eerst na het huwelijk in de Vondelstraat 14, vanaf 1902 aan Keizersgracht 573 en vanaf 1909 aan Herengracht 526. Dat waren zijn stadsadressen. Tot aan zijn pensioen in 1934 was Egghermonde zijn zomerverblijf, daarna ging hij er definitief wonen. Na het uitbreken van de oorlog kreeg Egghermonde een gemeentelijke functie. De familie verhuisde naar het gerenommeerde hotel Zeiler in Baarn (nu villa Amalia) waar meer door oorlogsgeweld ontheemde Nederlanders verbleven. Zijn vrouw overleed op 4 augustus 1942 in Baarn, op het tijdelijke adres. Hij overleed op 11 mei 1955 in Soesterberg op de gezegende leeftijd ruim van 91 jaar en is begraven in Baarn. Ook zijn zus Petronella Helena Wigboldina Florentina Tetrode is begraven in Baarn (19 januari 1946).

Het echtpaar kreeg drie kinderen. Over het tweede kind, dochter Helena Maria Tetrode geboren op 25 maart 1897 te Amsterdam, is het minst bekend. Helena trouwde 4 maart 1941 te Baarn met Ferdinand baron van Heeckeren van Waliën, geboren op 11 augustus 1900 in Den Helder, zoon van Jan Frederik baron van Heeckeren van Waliën en Willemina JohannaBacker.Het echtpaar bleef kinderloos. Ferdinand was districtshoofd van de Rijksverkeersinspectie in het district NoordHolland. Ook was hij erelid van de Vereniging tot uitzending en verpleging van zorgbehoevende kinderen Trein 8.28 H.IJ.S.M. Helena Maria Tetrode is overleden op 9 September 1982 in Amstelveen, haar man twee jaar eerder op 14 November 1980 ook in Amstelveen. Over de twee zoons van Pieter Tetrode is veel meer bekend.

Hugo Martin Tetrode, een vergeten genie
De oudste zoon Hugo Martin Tetrode is geboren op 7 maart 1895 in de Vondelstraat te Amsterdam. Over zijn vooropleiding in Nederland is niet veel bekend. Hij blijkt al op zeer jonge leeftijd, in 1911 hij is dan 16 jaar, de studie Mathematica, Physica en Chemie te volgen aan de universiteit in Leipzig. Hij woonde op dat moment bij de hoogleraar prof. Von Oetingen. Op 8 augustus 1912 wordt hem een Bescheinigung over de door hem gevolgde colleges en practica per post toegestuurd. Hij verblijft dan alweer in Amsterdam. Door zelfstudie zoekt hij naar de oplossing van het Quantum-raadsel. Hij blijkt een geniale jongeman te zijn, met wat later blijkt een zwakke gezondheid. Op 18 maart 1912, hij is dan net 17 jaar, biedt hij het gerenommeerde tijdschrift Annalen der Physik een manuscript aan met als titel: Die chemische Konstante der Gase und das elementaire Wirkungs quantum, dat prompt in mei wordt gepubliceerd. Zijn theorie deed heel veel stof opwaaien en maakte indruk op andere gevestigde natuurkundigen van naam, zoals Ehrenfest enLorentz.Maar pas de latere ontwikkeling van de kwantummechanica heeft volledig duidelijk gemaakt, dat, en waarom Hugo Tetrode gelijk had. Het contact met andere natuurkundigen hield hij af, waarschijnlijk toen al door zijn gezondheid en introverte karakter.

Pas in 1922 liet hij weer van zich horen. Deze keer door een indrukwekkend artikel in Zeitschrift Fiir Physik. Het bevatte een nieuwe aanpak van de mechanica, zeer origineel, zeer gedurfd, maar exact wiskundig geformuleerd. Dit artikel maakte zelfs indruk op Einstein. Hij volgt aan huis gekluisterd de ontwikkelingen van de kwantummechanica kennelijk op de voet. Dat blijkt uit een nieuw artikel in 1928 in het Zeitschrift Fiir Physik die blijk geven van een van de volledige beheersing van de meest recente kwantummechanische theorie. Hij generaliseerde in twee artikelen de theorie van Paul Dirac in relativistische zin, waardoor de energie-impuls-tensor sindsdien de Tetrode-tensor genoemd wordt.
Hij ontwikkelde evenals physicus Adriaan Daniël Fokker, een neef van vliegtuigpionier Anthony Fokker, een model op het gebied van de elektrodynamiek, nu aangeduid de Fokker-Tetrode-dynamica. Ondanks zijn zwakke gezondheid heeft hij doordat hij financieel onafhankelijk was zijn werk kunnen voortzetten. Door zijn eenzelvigheid leidde hij een teruggetrokken leven, hij vermeed contact en vond het kennelijk genoeg om zich met enkele publicaties tot zijn vakgenoten te richten. Hij verbleef wisselend bij zijn ouders in Amsterdam en vanwege zijn gezondheid vermoedelijk vooral in Soesterberg. Vanuit huis correspondeerde hij met Albert Einstein, Hendrik Lorentz,Paul Diracen Paul Ehrenfest over kwantummechanica. Het verhaal gaat dat Ehrenfest en Einstein hem eens thuis wilden opzoeken, maar die werden bij de voordeur door de dienstbode weggestuurd "Meneer ontvangt niet". Het klinkt misschien ongeloofwaardig, maar het is wel in overeenstemming met zijn persoonlijkheid. Hij overleed op 18 januari 1931 op 35-jarige leeftijd in Amsterdam aan de gevolgen van tuberculose.

Mr.Pieter Tetrode jr., amateur meteoroloog
De jongste zoon Pieter Tetrode werd op 11 januari 1903 geboren in Amsterdam. Hij doet heel wat langer over zijn studie dan zijn broer Hugo. Hij studeerde rechten in Utrecht (1922-1931) en woonde in Soesterberg. Al tijdens zijn studie ontwikkelt hij zich als amateur weerkundige, is lid van Nederlandse Vereniging Voor Weer- en Sterrenkunde (1929) en de Amsterdamse Weer en Sterrenkundige Kring (A.W.S.K.). Hij wordt in die vereniging leider van de weerkundige waarnemingen. Misschien is hij gestimuleerd door de weerkundige waarnemingen die er in de tijd werden gedaan op de vliegbasis (waarnemingsstation KNMI). De resultaten daarvan werden maandelijks gepubliceerd in het vakblad Hemel en Dampkring. Kennelijk voerde hij met zijn vader discussies over het voorspellen van ontwikkelingen op de geldmarkt en het weer. Eerst publiceert hij in 1930 een artikel over de geldmarkt: "Kan de invloed van seizoensbewegingen in ons betalingsverkeer op geld- en wisselmarkt hier te lande voorspeld worden?" Eenzelfde thema hield hem ook bezig ook over het weer: "Kan het weer eenige weken vooruit iets worden voorspeld?", in 1937 gepubliceerd in het vakblad Hemel en Dampkring, waarvoor hij vaker artikelen schrijft. Gevolgd door een tweetal boeken: "Aremarkable8-year periodin air-temperatures" (1942) en "Zonsactiviteit en regenfrequentie" (1944). Pieter trouwde op latere leeftijd met Trijntje Anna Mathilda Moritz,geboren te Hilversum, 1898, eerder gehuwd geweest met Evert Bernardus Craamer en daarvan gescheiden op 16 december 1933, dochter van JanMoritzen Christina Monrooij. Over zijn carrière is verder niets bekend, waarschijnlijk rentenierde hij en hield zich alleen bezig met zijn hobby als amateur weerkundige.

Egghermonde in oorlogstijd
Egghermonde was voor zover bekend niet door de Duitsers gevorderd, maar kreeg wel een publieke functie; het gezin Tetrode verbleef in die tijd in Baarn. De Luchtbescherming was er in de oorlogsjaren gevestigd, evenals de brandweer. Telefonisch was deze post het gehele etmaal bereikbaar. Voor deze dienst werden burgers bij toerbeurt opgeroepen.
Vanaf 14 augustus 1940 hield de afd. Soesterberg van de EHBO elke woensdagavond half 8 oefeningen op Huize Egghermonde. In verband met de afsluiting van de toenmalige Banningstraat bij het vliegveld was er vanaf 16 augustus 1940 een hulpsecretarie in gevestigd in Egghermonde, geopend op dinsdag- en vrijdagochtend van 9.30 tot 12.30 uur. Ook agent Kooman hield hier enige tijd kantoor. Hij weigerde voor het bedrag van f 2,50 per week zelf zijn kantoor schoon te maken, waarna de gemeente besloot voor dat bedrag een werkvrouw in te huren. Kooman heeft zich overigens niet populair gemaakt in Soesterberg door zijn optreden tijdens de bezetting. Vanaf maandag 18 augustus 1941 werden op Egghermonde warme maaltijden voor behoeftigen verstrekt.
Vanaf november 1941 vond er uitreiking plaats van vitamine D tabletten op Egghermonde, iedere le dinsdag van de maand op vertoning van de distributie stamkaart. In september 1942 kon men er ook terecht voor winterhulp. In maart 1944 waren er hevige bombardementen op Soesterberg.
 

Zitting schadekaartenbureau, maart 1944

In Egghermonde werd een schadebureau ingesteld waar getroffen burgers zich op vertoon van hun persoonsbewijs en distributiestamkaart konden melden voor de geleden schade. In december 1944 heerste er grote voedselschaarste. De uitgifte van de maaltijden van de Centrale Keuken uit Amersfoort vond plaats in het voormalige wachtlokaal van de tram aan de Rademakerstraat, de kaartverkoop daarvoor was in Egghermonde: "Vorige week werden er in 252 porties uitgegeven. Deze week reeds 700." Na de oorlog betrok het gezin Tetrode Egghermonde weer.

Verval en herstel van Egghermonde
De kinderen uit het dorp gingen weleens tamme kastanjes zoeken op het landgoed, maar moesten uitkijken voor tuinbaas Duinsbergen met zijn jachtgeweer. Na het overlijden van zijn ouders bleef Pieter in Egghermonde wonen. Hij erfde waarschijnlijk ook twee oldtimers. Een daarvan was een Amerikaanse Marmonuit de jaren '30. Hiermee reed hij nog tot omstreeks 1960.
Daarna liet hij zich in het dorp graag zien in een Morgan open sportscar. Pieter was een .. lange zonderlinge man met een ouderwetse hoed met een gleuf in het midden en op de penning. Cor Sukldng de drogist: "Als we toevallig geen cent wisselgeld meer hadden in de kassa, bleef hij net zo lang wachten, totdat we een cent gevonden hadden." In 1966 wilde de gemeente het dorp uitbreiden en nieuwe woningen bouwen, onder andere op het terrein achter Egghermonde. Pieter Tetrode hield de uitbreiding van Soesterberg echter jarenlang tegen. Hij weigerde steeds weer om ook maar iets van zijn grond te verkopen. In de notulen van 20 december 1968 van B&W werd overwogen om tot onteigening over te gaan wegens het uitbreidingsplan Egghermonde 1 en 11. De onteigeningsprocedure werd in 1971 gestart.
Aan deze langlopende procedure kwam een einde bij het overlijden van Pieter. Hij overleed op 21 juni 1975, op 73-jarige leeftijd, in het ziekenhuis te Amersfoort. Pieter en zijn vrouw verbleven toen al in het rusthuis In de Dennen in Bosch en Duin. De erven (zijn vrouw en zijn zus) wilden in 1976 wel meewerken aan de verkoop van het gehele complex van ruim 10 ha, voor 1 miljoen gulden aan de gemeente. Zijn echtgenote overleed op 14 november 1979 op 81-jarige leeftijd in Huize Bovenwegen te Zeist.

Het gebied werd opgesplitst in het landhuis zelf met directe omgeving en de achterliggende gronden waarop de lang gekoesterde plannen voor nieuwbouw konden worden gerealiseerd. Dat werd in 1976 eerst de wijk Egghermonde, begrensd door Vliegtuiglaan, Oude Tempellaan en Kamerling Onneslaan. Gevolgd door tweede fase begin jaren 80 de wijk Bloemheuvel, bestemd voor bewoners van de wijk Ons Belang die werd gesloopt. Vlak achter Egghermonde verrees nog een volkstuinen complex.

Het landhuis zelf had jaren leeggestaan, was slecht onderhouden en hard aan renovatie toe. De eerste kandidaten vielen af, pas in 1982 werd het verkocht aan een particulier die zich verkeek op de kosten van de renovatie en waarna het in 1988 werd doorverkocht.
Na een grondige restauratie, het interieur werd onderhanden genomen door de bekende binnenhuisarchitect Jan des Bouvrie, ziet Egghermonde er weer prachtig uit. Het is nu een rijksmonument.

Bronnen
• De geschiedenis van Soesterberg en directe omgeving tot de 20e eeuw, Jan de Mos.
• Hugo Tetrode, Een vergeten genie, prof. dr. H.B.G. Casimir, NRC 23-2-1984.
• Overige historische kranten en genealogische bronnen.
• Aantekeningen en fotomateriaal van Dik Top.
• Overige foto's eigen collectie, tenzij anders vermeld.