Dirk Hornsveld, schilder en fotograaf, maar vooral siertekenaar

Gerard Brouwer

Van 15 februari tot en met 6 april 2003 organiseerden de kinderen van Dirk Hornsveld in het museum Oud-Soest een overzicht van het werk van hun vader. Hoofdzakelijk afkomstig uit het goed geconserveerde en rijke familiearchief waren te zien tekeningen, schilderijen, hout- en linoleumsneden, foto's, persoonlijke voorwerpen als zijn viool en schilderkwasten, enkele gebrandschilderde werkjes, ex-librissen en wat op mij de meeste indruk maakte: buitengewoon fraai gekalligrafeerde letters, spreuken, bijbelteksten en oorkonden.

Hechte familieband
Dirk Hornsveld werd op 12 oktober 1892 in Baarn geboren als oudste zoon in het gezin van Hendrik Hornsveld en Hendrika van der Woord. Hendrik Hornsveld en zijn vrouw hadden al een dochter, na Dirk kregen zij nog vier kinderen. Hendrik Hornsveld was een internationaal gelauwerde bloemist, orchideeën- en dahliakweker. Voor zijn dahlia's kreeg hij een groot aantal prijzen en vakonderscheidingen als medailles en bekers en in 1947 werd hij benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau. `Burbankia', de dahliakwekerij aan de Faas Eliaslaan in Baarn, was een begrip, lokaal, landelijk en internationaal.
Alle kinderen van Hendrik en Hendrika hadden een aantal eigenschappen gemeen. Ze waren vrolijk, opgewekt, sociaal voelend en kenden een grote saamhorigheid en aanhankelijkheid jegens hun ouders en elkaar. Er was een hechte familieband in deze kunstzinnige familie.
Ook nu nog is de band in de familie sterk: verscheidene keren per jaar verschijnt een familie-krant, die door de kinderen van Dirk Homsveld wordt gevuld. In 2002 werd een extra dik exemplaar van deze krant speciaal aan Dirk ('Opa Hornsveld') gewijd, getiteld `Altiora-Peto, waarin familieleden hun herinneringen aan hem neerschreven. De auteurs in deze speciale uitgave — in het bijzonder de kinderen van Dirk Hornsveld — noteerden, zonder uitzondering, hun bijzondere, liefdevolle herinneringen aan hun vader.

'Reeds in de 'jonge jaren' werd er thuis [bij Hendrik Hornsveld] veel gemusiceerd, gezongen bij het oude harmonium (de 'psalmpomp') en voorgedragen. Artistieke gaven, in verschillende hoedanigheden, vertoonden zich bij alle zes kinderen al van jongs af. Allemaal wisten zij zich op het harmonium goed te roeren. Marie, Mien en Klaas hadden goede zangstemmen. De beide zusters waren lid van de zangvereniging. Dirk wist voortreffelijk de viool en de citer te bespelen. En al deze kwaliteiten manifesteerden zich vooral op verjaardagen en partijtjes, maar ook tijdens kerkelijke- en verenigingsactiviteiten. (...) Al op jonge leeftijd blijkt Dirk schrijf- en tekentalent te bezitten. Zijn briefjes naar familie en vrienden waren bijna grafische hoogstandjes. Al spoedig ontwikkelde hij dit talent tot professioneel niveau. Bewijzen van zijn kunnen werden gevonden in zijn eigen trouwkaart, nieuwjaarswensen, in talloze affiches, oorkonden, tekstenetc.Het hanteren van potlood, pen en penseel (en de brandstift) ging hem kundig af. Binnen zijn familie hangen nog vele schilderijen van zijn hand aan de wand.' [1]

Kalligraferen en verluchten
Dirk Hornsveld werd vernoemd naar zijn grootvader van moeders kant, Dirk van der Woord.
Hij was een vrolijk en levenslustig man. Netals zijn vader bezat hij een ernstig en diep begrip voor de geestelijke waarden van het leven. Zijn geloof was onwrikbaar. Zijn bijbelvastheid groot. Dirk Homsveld was o.a. jarenlang voorzitter van de gereformeerde jongelingenvereniging in Baarn. Zo tekende hij in 1928 de oorkonde ter gelegenheid van het 40-jarig jubileum van deze vereniging.
In een van de vroegste reclames die hij voor zichzelf maakte en verspreidde (hij woonde toen nog bij zijn ouders in `Burbankia' in Baarn) schreef hij: 'oorkonden-jubileumalbums voor alle gelegenheden — titel en opdrachtbladen — calligraphische reproducties van familiewapens en oud-Holl. Miniaturen — penteekeningen — natuurgetrouwe foto-lichtschilderingen op glas met eiwitlazuurverven.'

Als oudste zoon was Dirk Homsveld voorbestemd zijn vader op te volgen in de kwekerij. Hij volgde opleidingen op tuinbouwgebied en behaalde alle benodigde diploma's. Maar in plaats van kweken tekende hij liever in de kassen de bloemen, zodat het kwekersvak overging op zijn jongere broers Henk en Klaas.
Dirk bezocht rond 1915 de grafische school in Utrecht en leerde daar siertekenen. Op de tentoonstelling in het museum Oud-Soest waren de — tijdens zijn opleiding getekende — sierletters te zien, met de beoordeling erbij geschreven. Zonder uitzondering gaf zijn leraar hoge cijfers en noteerde: 'Prachtig, zeer goed, keurig.'
Interessant is te zien hoeveel tijd Dirk Hornsveld voor het maken van de sierletters, in renaissance- en monnikenschrift, nodig had. Na deze studie kon hij zich leraar schoonschrijven M.O. noemen en lesgeven, wat hij later ook zou doen. .
Op 9 mei 1923 trouwde hij met Anna Maria Klaassen, een Amsterdamse verpleegster. De huwelijksbevestiging vond plaats in de gereformeerde kerk in Baarn. Zij gingen wonen in Soest, in een vierkant huisje dat zij " 't Vierkant geluk" (Nieuweweg 77) noemden. Samen kregen zij negen dochters en een zoon. Later verhuisde het gezin naar de Kolonieweg 1cin Soest .
Een bijzondere eigenschap van Dirk Hornsveld was door het leven te gaan zoals het hem goed voorkwam. Wat 'men' bijvoorbeeld opmerkte over zijn uiterlijke verschijning, het raakte hem niet. Met de opvoeding van de kinderen bemoeide hij zich niet veel; liever zat hij in zijn atelier om te tekenen en te schilderen. Wel ging hij vaak op zondag [het waren de jaren dertig] met de kinderen wandelen.

'Vader achter de kinderwagen met de jongste spruit erin, eentje bovenop de kinderwagen en een stuk of drie of vier ernaast (...) Natuurlijk werden er in die tijd opmerkingen gemaakt, een man achter een kinderwagen en vervolgens werd er geteld ... één, twee, drie, vier,etc.De volgende zondag had vader een bord voorop de kinderwagen met 'Nog vier thuis.' [2]

De veelzijdigheid van Dirk Hornsveld uitte zich ook in zijn hobbies. Zoals het schrijven van korte verhalen, het maken van gedichten, het bespelen van o.a. piano, cello en viool. Daarnaast was hij een groot liefhebber van klassieke muziek. En dan de fotografie, welke familie heeft zoveel foto's uit de twintiger jaren als onze familie, schreef een van zijn dochters. Ontelbare keren fotografeerde hij zijn vrouw en zijn kinderen. Ook de dahlia's waarmee zijn vader prijzen behaalde werden door hem op de glazen plaat vastgelegd. Elke zondag, na de kerkdienst, werd een van de fototoestellen door hem gebruikt, het grote harmonica-toestel op de driepoot met de platen en het zwart fluwelen doek.

Een oorkonde voor prinses Beatrix
'Veel geld was er niet, wie had dat wel in de crisistijd van voor de oorlog en dan een groeiend gezin? Maar vader had altijd wel iets bijzonders, zo kocht of kreeg hij een keer een oudeBuicken die zette hij zonder wielen in de tuin en dat was dan ons speelhuisje. Geld voor een kerstboom was er ook niet in de jaren dertig, maar van wat oude triplex platen maakte vader een kerkje, beplakte de ramen met rood papier, maakte er een lichtje in en een speakertje die hij aansloot op een oude grammofoon. Wij mochten het bekleden met watten (sneeuw) en dan klonk het `Stille Nacht' uit het kerkje. (...) Zo zat ik in de zesde klas, toen prinses Beatrix geboren werd en vader een oorkonde moest maken, die gedrukt werd en op alle scholen in Baarn en Soest werd uitgereikt.' [3]

Na in de eerste jaren van zijn huwelijk de kost te hebben verdiend als huisschilder werd Dirk Homsveld een veelgevraagd reclame- portret- en landschapsschilder, later vooral siertekenaar. Zowel het schilderen van portretten als het vastleggen van landschappen ging hem gemak-kelijk af, toch ging zijn voorkeur uit naar het laatste. Hij schilderde veel in en om Soest, veelal naar de natuur, maar als er vraag naar was (hij leverde ook op bestelling) konden het ook andere onderwerpen zijn. Hij werkte met olieverf, waterverf, pastel en inkt, in zijn zelfgebouwde atelier in de tuin en op zijn boot in de Eem. In de Soester duinen, aan de kleine MeIm en bij het Soester natuurbad,, waar hij — alleen of met zijn gezin — een vaste bezoeker was. Dirk Hornsveld had meerdere boten, een kleine kano, een zeilbootje en ook een boot met kajuit: zijn 'bootatelier'. 's Zomers kon hij in dit drijvend atelier — in alle rust — schilderen en werken aan zijn kalligrafieën.

In 1933 tekende hij voor een scheidend lid van de Baarnse commissie van school- en werktuinen, Willemina Cornelia Vliegenthart, een oorkonde verlucht met o.m. de namen van de leden van deze commissie. Het was een van de fraaiste exemplaren die op de tentoonstelling in Soest was te zien. De oorkonde is met name zo bijzonder, omdat daarop vele hoofdletters in sierschrift zijn getekend, niet slechts aan het begin van de zin, maar ook in de regels. Ook alle voorletters en eerste letter van de achternamen van de commissieleden zijn in hoofdletters schoongeschreven. De randen van de oorkonde zijn verlucht met het wapen van Baarn, met bloemen, gereedschap en met in een tuin werkende figuren.

Bijzonder is de datering op de prachtig met o.a. een vrouwenportret verluchte, in het Engels gekalligrafeerde spreuk, getiteld 'Our duty'. Rechtsonder schreef Dirk Hornsveld zijn naam, de plaats en de datum: Baarn, 17 maart 1920.
In sierlijke letters schreef hij vele bijbelteksten en spreuken, de randen werden o.a. met bloemen verfraaid. Maar ook schilderde hij de letters W.C. Tensen op de autobussen van de gelijknamige vervoermaatschappij in Soest.
Hij beschilderde souvenirs die op Texel verkocht werden. Vrienden stuurde hij zelfgetekende kerstgroeten; in 1947 kalligrafeerde hij een kerstgroet voor alle militairen in Indië. Het Koninklijk Huis gaf hem meerdere keren opdracht tot het vervaardigen van een oorkonde. In de eerste helft van de vorige eeuw was Dirk Hornsveld een van de weinigen in ons land die het kalligraferen en verluchten zo perfect beheerste.

Bijna zestig jaar lang, van zijn twintigste jaar tot aan zijn overlijden op 21 oktober 1971, deed hij evangeliserend werk. De eerste veertig jaar in zijn vrije tijd, vanaf 1951 als dagtaak voor de Hope Bible Mission Nederland. De laatste jaren van zijn leven bracht hij door in het bejaardentehuis Groot Engendaal in Soest. Dirk Hornsveld was een man met veel talenten, met een groot gevoel voor humor, vriendelijk, welwillend en ruimdenkend. Hij had — zoals hij zelf eens zei — 'van huis uit gevoel voor ellende van andere mensen.'

NOTEN
1 'DRIEHONDERD JAREN HORNSVELD 1690 — 1990' GENEALOGIE EN GESCHIEDENIS VAN DE FAMILIE HORNSVELD, OVER MENSEN VAN TOEN EN MENSEN VAN NU, DOOR D.H. WERNER, ARCHIEF HISTORISCHE KRING BAERNE;
2 `ALTIORA PETO', SPECIALE OPA HORNSVELDKRANT 2002, SAMENGESTELD DOOR FAMILIE VAN DIRK HORNSVELD (PARTICULIERE COLLECTIE);
3 IDEM

Met dank aan mw Desirée Hamer- Hornsveld