Het monument bij het Verzetsplein (2)

Wim de Kam

Ook dit jaar zullen er bij de jaarlijkse herdenking op 4 mei j 1. weer vele inwoners aanwezig zijn op het Verzetsplein waar het oorlogsmonument staat dat ontworpen is door de kunstenaar Albert Dresmé. Het heeft ruim 50 jaar geleden veel discussie gevergd alvorens het monument daar is opgericht.
In 1946 lanceerde de toenmalige burgemeester des Tombe, die zeer geliefd was bij de mensen uit het verzet, het idee om een monument op te richten met een bijzonder karakter. Het bijzondere karakter van het te stichten monument moest gestalte krijgen in de vorm van een groot gemeenschapsgebouw (cultureel centrum). Burgemeester baron Bentinck die in 1946 des Tombe opvolgde nam het stokje van het initiatief over. In 1947 werd aan de bekende architect Dudok te Hilversum een opdracht verstrekt voor de oprichting van een monumentaal gebouw op het terrein van het landgoed Braamhage. In de loop van 1948 rees er verzet tegen de plannen tot de bouw van een cultureel centrum als 'gedenkteken' ter nagedachtenis van de gevallenen. Men meende dat de aard van mogelijk in het centrum te houden feestelijkheden kwalijk zou stroken met het karakter van een gedenkteken voor gevallenen. Er werd daarom gepleit voor het oprichten van een gedenkteken in de gebruikelijke vorm.
Daarna ontstond een jarenlange strijd over de plaats van het monument, waarbij de gemeenteraad enkele malen van standpunt veranderde. Centraal in de discussie stond de vraag of de plek al dan niet voldoende opvallend zichtbaar zou zijn voor het publiek. Uiteindelijk heeft de gemeenteraad op 18 december 1953 besloten het monument te plaatsen in het park Braamhage. Hoewel ook dat besluit fel verzet ontlokte van de Vereniging van Oud Illegale Werkers is het wel uitgevoerd. Op 31 augustus 1954 is het monument met een sobere plechtigheid overgedragen aan het gemeentebestuur.

Het monument bestaat uit een muur opgetrokken uit Franse kalksteen, waartegen als hoofdfiguur het beeld van een vrouw is geplaatst en andere figuren in reliëf in vier vakken (twee links en twee rechts van het beeld van de vrouw) zijn aangebracht. In de voorstelling links boven staan drie vrouwenfiguren met een afwerend handgebaar tegen een figuur in clownspak die op z'n knieën zit en een masker voor zijn hoofd houdt.
Links onder dragen twee mannen een enorme druiventros weg en een vrouw een bos koren. Tevens is een schaap afgebeeld. In de voorstelling rechts boven is een man te zien die tussen twee enigszins vreemd uitgedoste politiemannen wordt weggevoerd terwijl twee vrouwen en een kind toekijken. Rechtsonder ligt het lichaam van een dode man onder een palmboom en staan 3 vrouwen met treurende gezichten. Onder aan het monument is de tekst geplaatst 1940 —1945.

De voorstellingen hebben blijkens het verzoekschrift aan de minister tot oprichting van het monument de volgende betekenis: "De hoofdfiguur is een vrouwenfiguur die alles betreurt wat er tijdens de bezetting is gebeurd. Het reliëf links onder symboliseert het weghalen van goederen. Links boven is het nationaal-socialisme en de afkeer daarvan symbolisch weergegeven: het rechterfiguurtje draagt een masker en drie vrouwen staan daar afwijzend tegenover. Het reliëf rechtsboven stelt het weghalen van de mannen voor waarbij de vrouwen angstig toezien. Het reliëf rechtsonder geeft het doodschieten van de mannen weer". In een interview met de kunstenaar in 1996 vertelde hij dat hij tot zijn voorstellingen was gekomen door datgene wat hij in Amsterdam had meegemaakt en gezien tijdens de oorlogsjaren (het weghalen van de goederen, het wegvoeren van de joden, de hongerwinter). Volgens de kunstenaar stelt het figuurtje in clownspak met masker Gr(ibbels voor. Ik vond dat altijd de clown van Hitler" zo zei hij.

Op de vormgeving van het monument is destijds kritisch gereageerd. Vele mensen begrepen de voorstellingen op het monument waarop aanvankelijk geen jaartallen stonden vermeld niet. Sommigen brachten de afbeeldingen in verband met het jaar 1812 toen Nederland bevrijd werd van de Franse overheersing. Met name de petten van de afgebeelde politiefunctionarissen zouden doen denken aan petten van de Franse militaire uit die tijd. Ook na de toevoeging van de inscriptie "1940-1945" bleven er vragen naar de betekenis van de voorstellingen op het monument. Vandaar dat hierboven de toelichting is opgenomen.
Enkele jaren gelden is bij het monument (in de grond voor het monument) een gedenkteken geplaatst ter herinnering aan de slachtoffers van de gebeurtenissen in de oorlog en daarna in voormalig N.O.Indië.