Patriotten, Prinsgezinden en Pruisen (1); onderzoek naar de elite van Soest rond 1787

Mieke Heurneman (Landschap Erfgoed Utrecht)

Dit artikel, dat in twee delen verschijnt, is een vervolg op het artikel "Ruste eenigheyd & welvaaren." Onderzoek naar de elite van Soest rond 1750' in Van Zoys tot Soest jrg. 28, nr. 2 en nr. 3 (najaar en winter 2007). De artikelen maken binnen het project 'Waard om te weten' deel uit van het lacuneonderzoek naar de bestuurlijke elite in de provincie Utrecht in de achttiende en negentiende eeuw.

De Republiek op zijn retour (Noot 2)
In 1747 was er een einde gekomen aan het tweede stadhouderlijk tijdperk. Willem IV 'verzette' toen in veel plaatsen de wet, wat inhield dat hij hem onwelgevallige heren uit het lokale bestuur verwijderde. Ze werden vervangen door oranjegezinde regenten. Stadhouder Willem overleed al in 1751, maar de invloed van Oranje bleef groot. Willem, de zoon van de overleden stadhouder, werd pas in 1766 meerderjarig, maar zijn voogden, onder wie de legeraan-
voerder Lodewijk, hertog van Brunswijk, hielden de touwtjes in handen. In veel gewesten bleven ze een grote vinger in de pap houden bij de benoemingen van regenten en ambtenaren. Dat betekende dat sommige aristocraten en rijke regentenfamilies buiten de macht werden gehouden. Dat was ze een doorn in het oog. Willem V, de nieuwe stadhouder vanaf 1766, was een veel zwakkere figuur.
Een zachtaardige man, was Willem door een buitenlandse voogd, de hertog van Brunswijk, tot een onzekere jongeling grootgebracht. Willem was meer een intellectueel dan een politicus, een man van cultuur en beschaving, die echter de neiging had om alles van alle kanten te bekijken en beslissingen uit te stellen. Uit onzekerheid hield hij star vast aan zijn voorrechten, iets wat werd versterkt door zijn adviseur Brunswijk, die hij ook na zijn meerderjarigheid aanhield. Willem trouwde in 1767 met de nicht van de Pruisische koning Frederik de Grote. Deze vrouw, Frederika Sophia ....

Verdere bijdrage wordt binnenkort gepresenteerd. Zie nu nog de digitale versie.

Met dank aan Gérard Derks voor zijn aanvullingen en commentaar op een eerdere versie van dit artikel.
2. De inleiding van dit artikel is gebaseerd op de inleiding van het nog te verschijnen proefschrift van E Vogelzang, werktitel: 'Een woonplaats voor fatsoenlijke mensen'. De baronie IJsselstein 17201820.

Deel 2 van dit artikel in VZTS najaar 2008