Mondelinge Geschiedenis: Tijd om de vrede te leren - Maarten Schaafsma en zijn levensverhaal

Wim de Kam

Onlangs werd in het bos bij Austerlitz een klein monumentje onthuld ter nagedachtenis aan de gebr. Schaafsma die vlak voor de bevrijding ter plaatse waren geëxecuteerd. De onthulling vond plaats door hun jongste broer, Maarten Schaafsma uit Soesterberg.
Het berichtje over die onthulling was voor mij aanleiding de nu 80-jarige Maarten Schaafsma uit te nodigen zijn levensverhaal te vertellen voor het archief mondelinge geschiedenis.
Bij het uitbreken van de oorlog woonde de toen 13 jarige Maarten Schaafsma met zijn ouders en broers en zussen in een woning aan de Hertenlaan in Den Dolder vlakbij het vliegveld. In het huis werd tijdens de oorlog ook nog onderdak geboden aan onderduikers ("Zo dicht bij de Duitsers was dat veilig want daar verwachtte men zoiets niet").
Omdat het vliegveld steeds verder werd uitgebreid door de Duitsers stond het huis op een gegeven moment in feite op het vliegveld. De familie Schaafsma werd in 1943 het huis uitgezet en verhuis toen naar Soesterberg naar een woning aan de Verlengde Postweg. De woning aan de Hertenlaan in Den Dolder werd niet veel later door een bombardement verwoest. In Den Dolder/Zeist waren enkele oudere broers van Maarten actief in het verzet. Op een bepaald moment liepen ze tegen de lamp met het fatale gevolg dat hiervoor is beschreven.

Na de oorlog meldde Maarten Schaafsma zich aan als vrijwilliger bij het leger om naar het toenmalige Ned. Indië te gaan. Van mei 1947 tot februari 1950 is hij daar geweest en heeft meegedaan aan de politionele acties. Hij heeft daar verschrikkelijke dingen meegemaakt. Enkele jaren geleden is er een boek verschenen getiteld 'Geliefde ouders en verdere familie', waarin de brieven zijn opgenomen die Maarten in die periode heeft geschreven aan zijn ouders en verdere familie. Eerder al had hij zijn verhaal verteld in een bijdrage aan het boek 
'De rijst is al pap geworden' wat zoveel wil zeggen als 'gedane zaken nemen geen keer'.Wat wel een kanteling maakte was het leven van Maarten Schaafsma.

Ook al werd hij bij zijn terugkeer in Nederland met muziek en bloemen in Soesterberg ontvangen en staat zijn naam vermeld in het ereboek dat in het gemeentehuis wordt bewaard, de teleurstelling over de ervaringen in Ned. Indië en de houding van de regering was groot. Hij verliet de militaire dienst en volgde een opleiding tot bouwvakker. Zijn vader was landelijk voorzitter van de Nederlandse Christelijke Bouwvakarbeiders (CNV en was ook in Soesterberg maatschappelijk actief. Namens de AR-partij zat hij o.a. een bepaalde periode in de gemeenteraad. Maarten bouwde als volleerd bouwvakker zelf zijn woning aan de prof. Lorenzlaan in Soesterberg waar hij nu nog steeds woont. Dat gebeurde overigens nadat hij vanwege de heersende woningnood enkele jaren met zijn vrouw had ingewoond bij zijn ouders.
De 'radicale' keer in zijn leven kwam toen hij eind jaren vijftig en beginjaren zestig ging inzien dat de handelwijze in het voormalige Ned. Indië niet goed was geweest. Hij werd actief in de vredesbeweging en een radicale christenpacifist. Als zodanig protesteerde hij tegen de oorlog in Vietnam en tegen de mogelijke komst van kruisraketten.
In 1988 bood hij samen met anderen aan bezoek aan de Indonesische ambassade om spijt te betuigen aan het volk van Indonesië voor de acties van de Nederlandse militairen in dat land na de oorlog. Maarten Schaafsma realiseert zich dat veel Indië-veteranen er anders over denken dan hij. Hij heeft geen twijfel aan hun goede bedoelingen toen, in Indië en nu en spreekt met respect over hen.Zijn vredesactivistische houding is hem niet altijd in dank afgenomen. In een dorp met veel militairen zoals Soesterberg was hij dan ook in dat opzicht een vreemde eend in de bijt wat niet wegneemt dat hij zich daar ook maatschappelijk (o.a. kerkelijk) actief heeft ingezet.
Met veel inzet en enthousiasme is hij nu de beheerder van de collectie van het museum van vrede en geweldloos-held. Deze collectie is ondergebracht in een door hem gehuurde kelderbox onder in een portiekflat aan de prof. Lorenziaan.

Als ik in het interview met hem het hedendaagse terrorisme ter sprake breng en hem de vraag voorleg of gelet op de noodzakelijke bescherming daartegen de pacifistische houding niet impliceert dat men eigenlijk zijn handen wil schoonhouden reageert hij: "Ik heb mijn handen in de strijd volop vuil gemaakt. Dus kom niet aan met een verhaal over schone handen. Ik heb gezien wat oorlog is. Het is nu tijd om de vrede te leren".
Ook als men zijn opvattingen niet deelt is dit een inzet om respect voor te hebben. Maarten Schaafsma is een man om trots op te zijn. Iemand die met recht in een ereboek is vermeld en wiens verhaal de moeite waard is om naar te luisteren.

N.B. De levensverhalen van oudere inwoners van Soest en Soesterberg worden bewaard in het museum en kunnen daar ook worden beluisterd. Elke tweede zondag van de maand wordt via Radio Soest een levensverhaal uitgezonden. Kent u ook iemand waarvan u denkt dat het goed is dat zijn levensverhaal wordt bewaard neem dan contact op met de Historische Vereniging (5880048).