Bakkenes, Jacob

JACOB BAKKENES
1891-1932
vlieginstructeur bij de L.V.A. op Soesterberg

Auteur Dik Top

Hij werd geboren op 7 augustus 1891 in Wassenaar. Zijn ouders waren Gerrit Bakkenes (koetsier) en Maria Alida van Leeuwen. Zij verhuisden naar Hoevelaken, waar zoon Jacob zijn jeugd doorbracht. Hij had een één jaar jongere broer Dirk Cornelis die onderwijzer was.

De roepnaam van Jacob was Jacques of Sjaak.  Hij kwam per 1 november 1918 op Soesterberg in opleiding tot 'vliegenier' en vloog voor het eerst solo op 11 augustus 1919, op dezelfde dag als Willem Warnaar. (foto 1) Hij kreeg zijn F.A.I.-brevet op Soesterberg ruim een maand later op 20 september. Het militaire brevet volgde op 4 maart 1920, gelijk met 2^de luit. Copes van Hasselt, sergeant Need en werkman 1^ste klas Van Es. Een retour overland vlucht Soesterberg-Waalhaven met een Fokker maakte hij op 28 oktober dat jaar.

De eerste jaren vloog Bakkenes vooral veel op het lesvliegtuig Spijker V.2. Daarna kwamen de Fokkers C.1 en D.7. (foto 2)

Hoogterecord van bijna 8 kilometer

Bakkenes werd spoedig de specialist in hoogvliegen. Op 24 februari 1921 maakte hij een geslaagde proef met een zuurstofmasker in een Fokker C.1. Vanaf 5000 m gebruikte hij dit masker en hij steeg verder door tot 6500 m. Op 17 maart volgde een ‘zuurstofvlucht’ tot een hoogte van 8000 m. Deze vlucht was in feite een Nederlands hoogterecord, maar werd niet als zodanig erkend omdat de nodige commissarissen niet aanwezig waren.                                                                                           
In april 1921 kreeg hij toestemming om een poging te doen het Nederlands hoogterecord te verbeteren. Na de nodige voorbereidingen gebeurde dit eindelijk op 28 september dat jaar. Sportcommissarissen van de KNVvL waren er voor naar Soesterberg overgekomen. In zijn Fokker D.7 met een BMW van slechts 180 pk steeg hij 's middags om 3 uur 55 op en klom tot 7904 meter. Het KNMI berekende dat hij zelfs 8050 m had bereikt. Dit was een nieuw Nederlands hoogterecord. (foto 3) Het vorige record van Leo van Steyn was 8 jaar oud en stond op 3200 meter. 

Bakkenes werd opgenomen in het stuntteam van Versteegh, dat omstreeks 1921 werd gevormd.

Op de leeftijd van 30 jaar trouwde hij op 9 mei 1922 in Amersfoort met Johanna (Annie) van Moorselaar die 20 jaar was. Ze waren allebei actieve motorrijders. Zij reed een Harley Davidson.

In augustus-september nam hij met de ploeg van Versteegh deel aan de ICAR - een grote vliegshow op Waalhaven.
Een jaar later vierde het team van Versteegh triomfen bij Kopenhagen en vervolgens tijdens de ILUG op het vliegveld Torslanda bij Gothenburg. (foto 4) Ze keerden daarvan terug met de naam De Vijf Vingers. (zie artikel Vijf Vingers)

Instructeur bij de vliegschool
In de rang van sergeant werd Bakkenes instructeur bij de vliegschool van Versteegh in oktober 1923. Nadat de Spijker V.2's grotendeels waren afgeschreven, werd les gegeven op de Fokker S.2. (foto 5) Het ging goed fout met de S.2 nummer 88 op 12 juli 1924, maar hierbij raakte hij noch zijn leerling gewond. (foto 6) Op 20 juli 1925 werd hij bevorderd tot sergeant-majoor.

Reeds vanaf 1919 werden op Soesterberg elke ochtend om 7 uur, weer of geen weer, hoogtevluchten gemaakt om meteorologische metingen te doen. Vooral de sergeants Bakkenes en Charles T. (Teddy) Rombout voerden deze opdrachten zeer trouw uit, vrijwel altijd met een Fokker D.7. Bakkenes maakte er in totaal 883 en Rombout 406. In een verslag in het Algemeen Handelsblad van 17 februari 1926 noemde ir Cannegieter van de Luchtvaart Afdeling (L.V.A.) Bakkenes een baanbreker op het gebied van weervluchten en was hij als gevolg van dit werk inmiddels een internationale beroemdheid. Bakkenes had in 3 jaar 1000 van deze vluchten gemaakt en meestal tot een hoogte van rond de 5000 m.

Tijdens een bezoek van prins Sigismund van Pruissen op 14 juli 1927 gaven De Vijf Vingers met hun nieuw verworven Fokker C.6 verkenners met veel sterkere motoren dan de D.7's een demonstratie. Daarna maakte eerst Bakkenes een solovlucht. Met afgezette motor draaide hij een lage bocht over Theehuis Soesterdal en kwam tot stilstand op ca. 10 meter van de hoge gast die buitengewoon werd geïmponeed. Zijn collega Van der Griend maakte het daarna nog veel bonter. (zie artikel Piet van der Griend)

Toen de L.V.A. in augustus 1927 in Zürich op alle fronten schitterde, trad Bakkenes daar ook weer op met De Vijf Vingers, dit keer onder leiding van kapitein Steup - en samen met de luitenants Sandberg en Schott en sergeant Mutsaers.   

Een escadrille Fokker C.4’s steeg op 29 augustus 1930 op van Soesterberg. Vlieger Slag in de 556 raakte uit de koers en stevende recht op de C.6 610 af, waarin Bakkenes en een leerling zaten. Zij zagen het gevaar net op tijd aankomen en konden hun toestel snel verlaten. De 610 werd helemaal onder de 556 bedolven. Beide vliegtuigen liepen grote schade op.

In totaal werden in de periode 1919 tot 1932 bijna 5000 weervluchten vanaf Soesterberg uitgevoerd, onder zeer uiteenlopende weersomstandigheden, doch zonder één enkel persoonlijk ongeluk! De laagste temperatuur die tijdens een weervlucht werd gemeten, was 44 graden onder nul. (noot 1)

Omdat Soesterberg precies in het centrum van Nederland ligt, konden de piloten bij zeer helder weer op grote hoogte bijna heel Nederland overzien! De meetresultaten werden dagelijks doorgegeven aan het KNMI in De Bilt. Dit instituut had hier zeer veel profijt van. De aantekeningen van het KNMI werden doorgeseind naar Berlijn voor verdere verwerking t.b.v. de weersverwachtingen voor West-Europa (noot 2).

Eind augustus 1929 kreeg Bakkenes van de minister van Defensie verlof ‘buiten bezwaar van de schatkist’ bij Fokker in dienst te treden als invlieger, omdat testpiloot ir. Bertus Grasé was overleden. Tijdens de ‘Lichtweek’ in Amsterdam eind oktober waren heel veel mensen naar de hoofdstad gekomen. Bij sterke wind en felle kou stegen Bakkenes en Van der Griend in het donker op en vlogen over de stad als lichtende sterren. De overige vliegers die op Schiphol zouden starten, verkozen wegens het ongunstige weer niet op te treden.

Commandant J.H. Hardenberg gaf in de rang van kolonel op 31 oktober 1929 het roer over aan zijn opvolger majoor J.J. van Santen. Deze plechtigheid vond plaats voor het hoofdgebouw, bij de gedenknaald. Op dezelfde dag kreeg sergeant-majoor Bakkenes de eremedaille in zilver van de Orde van Oranje-Nassau. (foto 7) Van Santen was de eerste commandant van Soesterberg die zelf vlieger is, maar volgens zijn collega-vliegers geen ster achter de stuurknuppel. Er werd gefluisterd: “Als je samen met hem in een escadrille vliegt, kun je maar beter uit zijn buurt blijven, want een botsing in de lucht is dan niet ver af.”

Toen eind november 1929 op Schiphol de eerste Fokker D.16 werd overgedragen aan de L.V.A. was het Bakkenes die er een demonstratievlucht mee maakte. Met zijn volledig belaste machine - 1400 kg - steeg hij naar 1000 m in 2 minuten en 6 seconden, naar 4000 m in 6 minuten en 18 seconden en door naar 6000 m in 14 minuten.

Tot dan hadden Bakkenes en zijn vrouw twee dochters, Mary (geboren 1925) en Ans. (foto 8) Op 11 september 1931 werd hun dochter Agatha (Aty) Wilhelmina geboren. Het gezin Bakkenes verhuisde een maand later van Kampweg 72 naar nummer 34. Deze woning was vrijgekomen omdat kapitein Wijnkamp was vertrokken naar Amersfoortschestraat 118.
De sergeant-majoors Bakkenes en Van der Griend werden tegelijk op 22 oktober 1931 bevorderd tot adjudant. (foto 9)

Een jaar later kreeg Bakkenes een longontsteking. Reeds acht dagen daarna overleed hij, op 23 november 1932. Hij was pas 41 jaar oud.

De begrafenis vond plaats in Hoevelaken. (foto 10) Begin november 1933 werd een gedenksteen bij zijn graf geplaatst. Daarbij voerde commandant J.J. van Santen het woord.

Op Soesterberg werd Bakkenes beschouwd als een van de meest serieuze en fijnbesnaarde vliegers, iemand zonder al te veel bravoure en die in tegenstelling tot zijn collega Van der Griend zelden riskante geintjes uithaalde.

 Incidenten van Bakkenes met vliegtuigen
2 december 1919 met Spijker V.2 nummer 33. Capotement.
15 juni 1920 met Spijker V.2 nummer 70. Capotement.
12 april 1921 met Fokker D.7 nummer 260. Capotement.
11 november 1921 met Fokker C.1 nummer 533. Neusstand op strand bij Monster.
6 juli 1922 met Fokker D.7 nummer 263. Neusstand.
17 september 1923 met Fokker D.7 nummer 263. Neusstand.
12 juli 1924 met Fokker S.2 nummer 88. Vertikale neusstand.
29 augustus 1930 met Fokker C.6 nummer 610. Op terrein aangevlogen door nummer 556.
29 maart 1932 met Fokker S.4 nummer 122. Op Waalhaven probleem met benzinetoevoer.
1 juli 1932 met Fokker C.5 nummer 320. Capotement op Gilze-Rijen.

Straatnamen in Soesterberg
Van Weerden Poelman, Fokker en Plesman waren de eerste vliegers die na luitenant Koppen in Soesterberg hun naam aan een straat verbonden kregen, en wel in 1953. In 1975 volgden Bakkenes, Van der Griend, Jongbloed en Versteegh.

Instructeurs van de vliegschool
In de loop van de jaren heeft de Vliegschool onder anderen deze instructeurs gehad: De officieren W.C.J. Versteegh (commandant vanaf het begin tot zijn vertrek naar Nederlandsch-Indië in1934), J. Jongbloed, K. Steup, G. Sandbergh, R. Wittert van Hoogland, H.F.C. Holtz, W. van Gemeren, G.A. Koppen, J.L. Zegers, W.M. van de Bosch, W. Bakker en G.W. de Zwaan. Daarnaast de onderofficieren J.G.C. Duinker, J. Bakkenes, P. van der Griend en D. Lambermont.

Adressen van Bakkenes:
1924 in Soest, Birkstraat 2                                                                                                                  
1927-1930 in Soesterberg, Kampweg 72. 1931 tot 1932 Kampweg 34.
De weduwe Annie Bakkenes-van Moorselaar woonde in de jaren ’60 in Zeist (Bos en Duin) op Amersfoortseweg 7, op de hoek precies tegenover de Panweg.

Noot 1.
In 1927 werden over een periode van 246 dagen 281 weervluchten uitgevoerd. Daarvan waren er dertien boven de 6000 m. Sergeant Bosch maakte gedurende deze periode de meeste vluchten. In totaal 157. Ook sergeant Stef Hommersom en de luitenants Adriaan Viruly en Merijn van Giessen werden ingeschakeld voor de weervluchten.

Noot 2.
Pas op 15 december 1936 gebeurde er een ongeluk met een weervliegtuig. De 2de luit. F.A.A.M. Janssens met de Fokker D.7 nummer 263 gleed af en hij raakte daarbij gewond. De Fokker werd vernield.

Bronnen:
Ongevallenrapporten via Frits Gerdessen
Historische kranten
Erno Eskens (kleinzoon van Bakkenes)

Toelichting op de foto's (Uit Collectie NIMH)
1.      Bakkenes als aankomend vlieger
2.      Bij een Fokker D.7
3.      Felicitaties na het hoogterecord op Soesterberg|
4.      De ILUG in Gothenburg - Bakkenes is de meest linkse militair
5.      Bakkenes staande bij de Fokker S.2 nummer 92
6.      De Fokker S.2 88 op zijn neus
7.      Voor het hoofdgebouw tijdens een kleine parade rechts naast commandant Hardenberg
8.      Met zijn twee dochters Mary en Ans (Erno Eskens)
9.      Bakkenes in de rang van adjudant
10.  De begrafenis in Hoevelaken (Erno Eskens)