Weerden Poelman, Hendrik van

HENDRIK VAN WEERDEN POELMAN
1890-1945

Auteur Dik Top

Hij werd geboren in Serang op West-Java op 21 oktober 1890.                                                    
Zijn vader Johannes van Weerden Poelman was in 1881 militair in Batavia. Hij werd dat jaar overgeplaatst naar Semarang en daar vandaan in 1883 als adjudant onderofficier naar Soerabaja. Kort daarna had hij waarschijnlijk verlof in Nederland, want op 1 maart 1884 vertrok hij met het S.S. Prinses Marie van Amsterdam weer naar Batavia. Bij volmacht trouwde hij daar op 9 oktober 1884 met Anna Margrieta Wind die nog in Groningen verbleef.

Het echtpaar kreeg in Palembang hun eerste kind, dochter Amelia Cornelia op 13 augustus 1885, maar het meisje overleed al op 4 november. In Batavia werd hun zoon Cornelis Hendrik geboren op 26 april 1889. Ruim een jaar later volgde Hendrik in Serang en in 1897 hun dochter Nellij Maria in Olehleh. (zie voetnoot)

In juni 1904 was Johannes van Weerden Poelman 1^ste luitenant magazijnmeester. Hij werd toen overgeplaatst naar het bureau van de gewestelijke intendant in Soerabaja. Later dat jaar werd hij gepensioneerd. Op 18 augustus vertrok hij met vrouw en zijn drie kinderen met het S.S. Prinses Sophie naar Nederland.     
Het gezin vestigde zich waarschijnlijk in het plaatsje Helpman in de Gemeente Haren, want daar overleed Johannes al op 22 augustus 1906 op 53-jarige leeftijd. In 1907 ging zijn zoon Hendrik vrijwillig in militaire dienst en kwam op in Kampen. Daar werd hij als onder officier in augustus 1911 toegelaten tot de cursus voor 2^de luitenant.

Hendrik wordt geplaatst bij de Luchtvaart Afdeeling op Soesterberg.
In 1913 werd hij als officier ingedeeld bij het 9^de regiment infanterie. Hij raakte gefascineerd door de vliegerij en besloot overplaatsing aan te vragen naar de Luchtvaart Afdeeling op Soesterberg. Hij vertrok van de Wilhelmina Kazerne in Assen en begon zijn opleiding op 15 maart 1917, tegelijk met de luitenants Albert Plesman, Van de Abeelen, Noë, Fauré en sergeant Kruize.                                                                                                                                  
Zijn FAI-brevet behaalde hij al op 26 juli 1917, samen met Fauré. De uitreiking vond plaats op 23 augustus. Op 15 november maakte hij een overlandvlucht voor het militaire brevet. Na een geslaagde noodlanding bij Hedel vloog hij door naar Arnhem. De landing daar verliep minder goed. De wielen en de assen werden beschadigd. Op 21 november keerde hij terug uit Oldebroek, maar deze vlucht werd niet meegeteld voor zijn brevet. Met een remousvlucht op 2 februari 1918 waren hij en Van de Abeelen klaar voor het militaire brevet.

Tijdens de ELTA in augustus/september 1919 in Amsterdam-Noord namen veel Soesterbergers deel aan vluchten en wedstrijden. Bij de internationale rondvlucht van 5 september aldaar behaalde Van Weerden Poelman de tweede prijs die hem 3000 gulden opleverde.

Links Van Weerden Poelman met op de achtergrond de Fokker C.1 485 (collectie Dik Top)

Van Weerden Poelman als 1^e Luitenant vlieger. (foto NIMH)

De Vijf Vingers van Versteegh                                                                                            
Over de prestaties met het team van Versteegh, eerst tijdens de ICAR in Rotterdam 1922, en in 1923 onder meer bij Gothenburg in Zweden is zoveel geschreven dat we hier niet op in gaan. We kunnen er aan toevoegen dat Versteegh de leiding van deze stuntgroep omstreeks 1930 overdroeg aan kapitein A.K. Steup en dat Van Weerden Poelman de aanvoerder was vanaf ongeveer 1932.

Vijf Vingers met in het midden C.5D met 450 pk. De overige machines zijn C.6 met 350 pk. Op de foto is aan de linksonder Station Soestduinen te zien en rechts de Korte Duinen. (collectie Dik top)

De vlucht met de H-NACC naar Batavia in oktober 1924                                                                       

De H-NACC waarmee Van Weerden Poelman naar Batavia vloog. (collectie Dik top)

Bijzonder na de noodlanding bij Philippopel en het wachten op een nieuwe motor aldaar, is dat ze vóór hun landing op het vliegveld Tandjong Priok van Batavia vlogen over zijn geboorteplaats Serang. Minder bekend is wat mecanicien Pieter van den Broeke - de man die tijdens de vluchten het uiterst belangrijke ‘vuile’ werk opknapte - beleefde toen de bemanning met het stoomschip S.S. Patria naar Nederland terugkeerde. Omdat hij geen officier was, reisde alleen hij 2^de klas. Hij vertelde later dat hij zijn ‘kameraden’ aan boord soms een week lang niet had gezien. Voordat ze van Marseille per trein naar Nederland vertrokken, werd daar een afscheidsdiner gehouden. Daar werd Van den Broeke niet eens voor uitgenodigd. Zelf deed hij daar heel laconiek over.     

Welkom geheten in Marseille na hun aankomst daar per schip.
Met boek in de hand Van der Hoop. Rechtsvoor met lichte jas:
Van Weerden Poelman met links van hem Van den Broeke. (foto NIMH)

Na een officiële ontvangst in het RAI-gebouw kwam Van Weerden Poelman op het station Amersfoort aan op 24 april 1925. Hij werd met een auto afgehaald. Op het vliegveld Soesterberg werd hij bij de gedenknaald toegesproken door commandant Hardenberg. Achter hangar 4 werd een boom geplant ter ere van hem, die ‘Poelmaneik’ werd gedoopt.

De “Poelmaneik” die ter ere van hem achter hangar 4 werd geplant. (collectie Dik top)

Daarna volgden allerlei plichtplegingen in diverse steden. Van koningin Wilhelmina kreeg de bemanning van de H-NACC de Eremedaille in zilver voor voortvarendheid en vernuft verbonden aan de Huisorde van Oranje. Vanaf 1 mei 1925 fungeerde hij weer op Soesterberg als instructeur.

De mannen werden onder meer gehuldigd op Houtrust in Den Haag. Op het podium prins Hendrik (?), Van Weerden Poelman, Van der Hoop, Fokker en Van den Broeke. (collectie Dik Top)

Getrouwd in Utrecht                                                                                                                           
Toen Hendrik 36 jaar was en nog in Soesterberg woonde, trouwde hij op 29 maart 1927 in Utrecht met de 40-jarige Saartje Hendrika Cornelia Wijnanda Elisabeth Vuystingh. Zij was in Enkhuizen geboren en gescheiden van Christiaan Adriaan Götte. Enige makkers uit Soesterberg brachten het huwende paar met een groep vliegtuigen honneurs boven de stad, maar wegens slecht weer liep dit een beetje uit de hand. De volgende dag ging het paar op huwelijksreis. Ze vlogen met de Fokker H-NADG van de KLM van Schiphol naar Parijs. In september 1928 kreeg Hendrik de rang van kapitein.

Voor een Fokker C.1. Van Weerden Poelman in een versierde stoel, misschien omdat hij kapitein was geworden. Rechts achter hem bij de propeller sergeant-vlieger S. Hommersom. (collectie Dik Top)

In juli 1930 kregen Van Weerden Poelman en zijn collega luit. P.F. van Drost een hoge onderscheiding omdat zij in november 1928 alles hadden geprobeerd om de bemanning van het bij Zandvoort gestrande schip Salento te redden. Deze hoge erkenning werd in Den Haag uitgereikt door de Italiaanse gezant graaf Senni.

Aan de noordwest kant van het vliegveld waren twee schietbanen voor vliegtuigen. Daar konden de vast gemonteerde mitrailleurs van de Fokkers nauwkeurig worden ingesteld.

Bij de Fokker D.16 281 op de schietbaan (collectie Dik Top)

Hoe lang Van Weerden Poelman deel uitmaakte van het elftal van de Soesterbergse voetbalclub is niet bekend, maar hij staat in ieder geval met een aantal collega’s op een foto die werd gemaakt in 1935.   

De voetbalclub Soesterberg in 1935 met voornamelijk vliegers. Vlnr Bodaan, Groeneveld, Molenaar, Van de Bosch (4), Van Weerden Poelman (6), Hoogenboom, Wijnkamp, Leegstra, De Zwaan. Keeper vlieger-arts Brouwer. (collectie Dik Top)

Het echtpaar Van Weerden Poelman woonde in Zeist toen zijn schoonvader Wijnand Cornelis Vuystingh op 10 oktober 1935 in Utrecht overleed.

Commandant van de JaVa                                                                                                            
Wegens een eerste stap naar decentralisatie werd de Jachtvlieg Afdeling (JaVa) op 28 mei 1936 overgeplaatst van Soesterberg naar Schiphol. Van Weerden Poelman werd commandant. De dertien vliegtuigen vertrokken om 11.45 uur. De meeste waren van het type Fokker D.16 en D.17.

Het vertrek met voor het merendeel Fokker D.16’s en D.17’s. (foto NIMH)

Tijdens de Duitse inval op 10 mei 1940 was hij waarschijnlijk nog commandant van de 3de Jachtvlieg Afdeling (3^e JaVA). In de rang van majoor schreef hij op 22 mei in Den Haag een rapport over de activiteiten van deze afdeling tijdens de vijf oorlogsdagen.

Krijgsgevangene
Net als honderden andere officiers moest hij zich in mei 1942 bij de Duitse overheid melden. Op 15 mei werden ze allemaal in krijgsgevangenschap gevoerd. Onder zijn vroegere Soesterbergse collega’s waren daar onder anderen Jan H. van Giessen, Samuel Mante, Adolf Steup en Julianus Zegers. Hij verbleef onder meer in 1943 in het gevangenenkamp in Stanislau en in 1944 in Neubrandenburg. Mogelijk als gevolg van zijn leeftijd werd hij daarna in vrijheid gesteld.

Auto-ongeluk                                                                                                                                   
De man Hendrik van Weerden Poelman die als vliegenier aan zoveel gevaren ontsnapte en altijd behouden op de grond terugkeerde, eindigde zijn leven op deze ‘veilige’ grond. Op 19 oktober 1945 werd hij in Laren bij het oversteken van de weg door een auto aangereden. Dit overleefde hij niet. Op 23 oktober werd hij begraven in Lochem. Zijn vrouw Saartje Vuystingh overleefde hem. Hij was Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. 

Van Weerden Poelmanfonds                                                                                                            
Dit fonds werd kort na de bevrijding opgericht en had ten doel personen van de legerluchtmacht te steunen die ten gevolge van de oorlog of door andere omstandigheden in verband met hun militaire dienst in financiële moeilijkheden waren geraakt.

Van Weerden Poelmanweg                                                                                                             
De vraag over de naam voor de nieuwe weg van Soesterberg naar Soest die in 1953 was geopend, voerde in de Soester gemeenteraad in 1954 tot lange discussies. Het ging tussen de alternatieven Generaal Snijdersweg en Van Weerden Poelmanweg. De ex-piloot werd gekozen vanwege zijn betekenis voor zowel de militaire als de civiele Nederlandse luchtvaart (zijn vlucht naar Indië in 1924), voor zijn sociale betrokkenheid en voor het feit dat hij lang in Soesterberg had gewoond.

Begin Van Weerden Poelmanweg vanaf 1953 tot 1961(collectie Dik Top)

De nieuwe betonweg slingert zich van links onder naar rechts boven tussen de rolbanen door naar Soest - 1954 (foto NIMH)

Incidenten met vliegtuigen
7 mei 1918. Met de Farman HF 20 LA 4 kwam hij bij Arnhem tegen een hek. Over de schade aan het vliegtuig werd niets vermeld.
20 november 1919 gleed hij af met de Rumpler 461 met een noodlanding als gevolg. Zijn passagier was kapitein Hardenberg die juist deze maand commandant Walaardt Sacré was opgevolgd.
5 augustus 1920. Wat er op deze dag gebeurde is niet duidelijk. Van Weerden Poelman had ‘iets’ met de Fokker D.7 nummer 255.
22 februari 1921. Versteegh en Van weerden Poelman vertrokken beiden met een passagier van Soesterberg voor een bezoek aan Duitsland. Tijdens de terugtocht naar de thuisbasis moest Van Weerden Poelman wegens een motordefect een noodlanding uitvoeren bij Arnhem.
1 april 1921 ging hij met zijn Fokker C.I 485 over de kop toen hij op het strand van Zandvoort landde. Hij en waarnemer De Ruyter van Steewijk liepen geen letsel op.
5 april 1921 een soortgelijke landing op Gilze-Rijen met de C.I 494. 
6 maart 1923. Tijdens taxiën botste zijn C.I 512 op tegen de F-5 (?) Daarna vloog hij een aantal jaren zonder schade.
10 april 1929. Met de ‘Postduif’, de driemotorige Fokker F.7A-3M waarmee zijn collega Koppen najaar 1927 een halsbrekende retourvlucht naar Batavia had gemaakt, ging het goed mis. Deze Fokker was op Soesterberg als bommenwerper in gebruik genomen met het nummer 803. Kort na de start weigerde de rechter motor. Van Weerden Poelman kon niet verhinderen dat de machine met zijn neus de grond raakte bij het gebouwtje met de cellen van de politie op de Verlengde Schoolweg. Enige va zijn passagiers raakten gewond.
27 april 1933 kwam zijn Fokker C.5 319 in de lucht in aanraking met de C.5 304 waarin sergeant H.A.J. Klusman vloog. Deze kreeg schade aan de linker vleugel. De machine van Van Weerden Poelman werd aan de romp en het hoogteroer beschadigd.
14 december 1937. Het laatste incident dat in de ongevallen rapporten voorkomt. Bij het taxiën met de Fokker C.5 593 op Haamstede zag hij de Fokker D.17 203 te laat. Van beide vliegtuigen werden de propeller en de vleugels beschadigd. Wie de 203 vloog is niet vermeld.

Adres in Soesterberg
Van hem is in Soesterberg slechts één adres te vinden, in 1919 op Kampweg 86. Dit was het laatste huis aan deze straat. Op dit zelfde adres woonden in 1924 gezamenlijk zijn collega-vliegers Van Heyst, Hogenboom en Graaf Schimmelpenninck.

Noot:
De oudere broer van Hendrik, Cornelis Hendrik moet al tamelijk jong naar Java zijn teruggekeerd. In 1915 was hij hoofdagent bij de algemene politie in Soerabaja. In 1917 diende hij in Buitenzorg en in 1919 in Padang. Op 23 november 1920 werd hij uit ‘s lands dienst ontslagen. Daarna was hij employee bij een tabaksmaatschappij in Ransdorp. Hij overleed in Malang op 21 juni 1944.                                                                                      
De enige dochter uit het gezin, Nellij Maria overleed een half jaar eerder dan Hendrik in Groningen in april 1945, 48 jaar oud.

Bronnen:
Dagboek van commandant L.V.A. Hendrik Walaardt Sacré                                                            
Historisch kranten en tijdschriften                                                                                    
Eindhovenfoto’s namenlijst krijgsgevangenen                                                                                    
Genealogische gegevens via Eddy Habben-Jansen