Soest, Hees en De Birkt

SOEST, HEES EN DE BIRKT
van de achtste tot de zeventiende eeuw

Schrijvers: Jan H.M. Hilhorst en Jos G.M. Hilhorst
Boek in 2001 uitgegeven door Uitgeverij Verloren in Hilversum

ISBN 90-6550-652-7

Deze geschiedenis van Soest begint bij de Germaanse oorsprong van de naam Soest en de vondst van artefacten en grafheuvels die doen vermoeden dat Soest reeds lang bestond toen Karel de Grote in 777 het Eemland aan de Utrechtse bisschop schonk. Diverse aspecten van de geschiedenis van Soest komen aan de orde: de sinds het jaar 1000 bestaande 21 hoeven met hun ontginningen, de turfwinning in het Soesterveen en het Hezerveen, de gerechtsheren en hun rechtspraak, de schutterij (die al vóór 1357 bestond), het kerkelijk leven met de broederschappen en de kloosters Mariënhove en Mariënburg en tenslotte Opstand en Reformatie.

Deze studie is gebaseerd op een rijke hoeveelheid niet eerder gepubliceerd bronnenmateriaal. Een deel daarvan is in transcriptie en met vertaling opgenomen in de bijlagen.

Een exemplaar van dit boek is onderdeel van de Bibliotheek van de Historische Vereniging Soest/Soesterberg.

INHOUDSOPGAVE VAN HET BOEK SOEST, HEES EN DE BIRKT

Inleiding

1 Bouwstenen voor de oorsprong van Soest

De oudste tijden
De topografie van Soest
De schenking van Eemland aan het bisdom Utrecht in 777
De stichting van de Sint-Paulusabdij
De erfenis van graaf Wichman van Hamaland te Soest
De kerk van Leusden
Conclusies

2 De rechten op de grond

Van horige tot leenman
Het tijnsrecht
Het leenrecht
De vrije eigendom
De pacht
Het recht op de grond als financieringsbron
De ontginningen in Soest
- De Soestdijker Akkeren
- De Eult
- De Beek
- De Langeindse maten
- De polder De Slaag
- De Birktse wetering
De hoeven van de Sint-Paulusabdij in Soest, Hees en Zeisteroever
- De 21 hoeven in Soest
- De veertien hoeven van de Sint-Paulusabdij in Soest
- De zeven hoeven van de Sint-Paulusabdij in Hees
- De rechten van de Hezer hoeven op Zeisteroever
- De ligging van de tijnshof van de Sint-Paulusabdij te Emiclaer
De zes hoeven van het Sint-Vitusstift in Soest
- De twee pachtcontracten van graaf Floris V met de abdis en met de kanunniken van Elten
De rechten van de bisschop in Soest
De vrije eigendom van de gronden in De Birkt
De hoeven van de buren van Leusden in Soest en Hees
De hoogte van de tijns in Soest en Hees
- De hoogte van de tijns van de veertien hoeven van de Sint-Paulusabdij in Soest
- De hoogte van de tijns van de zeven hoeven van de Sint-Paulusabdij in Hees
- De hoogte van de tijns van de 6 hoeven van het Sint-Vitusstift in Soest
- De hoogte van de tijns van de goederen van de bisschop en de buren van Leusden
Conclusies

3 De tienden in Soest, Hees en De Birkt

Het geschil over de novale tienden
Het Domkapittel als pachtheer van de novale tienden in Soest en Leusden
De tienden in het oude Soest
De tienden in Hees
De tienden in De Birkt
Conclusies

4 De omvang van de bevolking en het grondgebruik

Het aantal inwoners van Soest, Hees en De Birkt omstreeks 1420
De rampen die zich tussen 1348 en 1632 voltrokken
- De pest
- De oorlogen en de trek naar de stad
- Hongersnood
Het huisgeld
Het grondgebruik in Soest, Hees en De Birkt
De opbrengsten van de landbouw
De veeteelt
Resultaten
Conclusies

5 Kastelen, molens, boerderijen en buitenplaatsen

Het huis Hamelenberg
De Soester molens
Boerderijen
- Groenendaal
- Luchtesteyn
Buitenplaatsen
- Tunenburg
- Bleijendael
- Voochtesteijn
Conclusies

6 De gerechtsheren en het gerecht

De grenzen van de gerechten Soest en Hees
De gerechtsheren
- De heren van Lochorst
- De heren van Abcoude en Gaasbeek
- De landsheren als gerechtsheren van Soest
De oudste gerechtsboeken van Soest
De hoge rechtspraak
- De profijten uit des bisschops hoge heerlijkheid
- De Soester meent en het bisschoppelijk waterregaal
- De brug in de Soestdijk
- Het ambt van Amersfoort en Eemland
Conclusies

7 De buren en de kerkmeesters van het oude Soest

Het gerecht en de buren van het oude Soest
Het gebruik van de dorpsbrink
Andere burenzaken
Conclusies

8 De schutterij of het Sint Aagtengilde

De stichter
Taken van het schutters gilde
Organisatie en lidmaatschap
De militaire taken van het schuttersgilde
- Het grensgeschil met Amersfoort
- De kerkmeesters en de bijenwas
- Het grensgeschil met Zeist
Conclusies

9 De turfwinning

Het Soesterveen
- De achtergrond van de Gezellen van het Soesterveen
- Ligging en oorsprong van het veenbezit
Het Hezerveen
De exploitatie van het veen
Het verdere verloop van de veenexploitatie
De turfverscheping bij de Melm
De Pijnenburger Grift of Praamgracht
Conclusie

10 De zorg voor dijken, wateren en wegen

Het heemraadschap van de Slaagse dijk
De wording van het waterschap op de westelijke Eemoever onder Soest
De banwerken in het oude Soest
Conclusie

11 Het kerkelijke leven tot de reformatie

Parochies in Eemland
De eerste pastoors van Soest
De parochiekerk
- Financiering en beheer
- Het kerkgebouw
De zich wijzigende normen
Het klooster der Regulieren in De Birkt
Het klooster Mariënburg der Brigitten in Soest
- De stichting
- Mariënburgs ontwikkeling en bezit
- De zogenaamde afbeeldingen van Mariënburg
De gilden of broederschappen
- Het Antoniusgilde
- Het Sint-Annagilde
Conclusie

12 Reformatie en opstand in Soest

Achtergrond
Amersfoort en de Unie van Utrecht
Soest en de opstand
Reformatie in Eemland
Reformatie in Soest
- Beeldenstorm in Soest
- De vervanging van de pastoor
- De afbraak en omvang van het Brigittenklooster
Reformatie en missie na 1600
Conclusie

Samenvatting

Bijlagen

Vertalingen en transcripties van bronnen
Leden van het gerecht van Soest tussen 1350 en 1600

Indices

Index op persoonsnamen
Index op toponymen
Index op instituties en organisaties

Archiefbeschrijvingen en afkortingen

Noten

Soest, Hees en De Birkt

INHOUDSOPGAVE VAN HET BOEK SOEST, HEES EN DE BIRKT

Inleiding

Contact

Word lid

Activiteiten

Sponsor